Wat is het auto-immuun protocol & AIP dieet? (met gratis AIP voedingslijst)

Het auto-immuun protocol (AIP) is ontwikkeld voor het verminderen van klachten bij auto-immuunziekten. Het bestaat uit het AIP dieet (auto-immuun protocol dieet, ook wel auto-immuun paleodieet genoemd) en leefstijladviezen. Het AIP is een voedings- en leefstijlprotocol dat mensen met auto-immuunziekten helpt de belangrijkste onderliggende factoren te overwinnen die herstel voorkomen:

• (Laaggradige) ontsteking, ontregeling van het immuunsysteem
• Lekkende darm
• Verstoord microbioom
• Hormonale verstoringen
• Een verstoorde bloedsuikerregulatie – o.a. door insulineresistentie
• Verminderde hersenfunctie
• Tekort aan voedingsstoffen – vitamines, mineralen, vetzuren en eiwitten

Auto-immuunaandoeningen komen veel voor in onze samenleving. Er zijn ongeveer 100 auto-immuunziektes. Denk hierbij aan de ziekte van Hashimoto, Graves, reumatoïde artritis, syndroom van Sjögren, polymyalgia reumatica (PMR), diabetes type 1, psoriasis, sarcoïdose, alopecia areata, coeliakie, ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, vitiligo, auto-immuun hepatitis, systemische lupus erythematodes (SLE) en multiple sclerose (MS). Elke aandoening heeft andere symptomen, maar wat auto-immuunziektes met elkaar gemeen hebben, is dat het afweersysteem zich tegen de lichaamseigen cellen, eiwitten of weefsels keert.

Als je een auto-immuunziekte hebt en klachten ervaart, kun je enorm veel baat hebben bij het auto-immuun protocol (AIP). Daarnaast kan het AIP ook helpen bij andere klachten die met het immuunsysteem te maken hebben, zoals voedselovergevoeligheden, allergieën, hooikoorts en eczeem.

Het AIP bestaat uit drie fasen. In deze blog nemen we je mee door de verschillende fasen. Maar voordat we daarmee beginnen gaan we het kort hebben over factoren die meespelen in de ontwikkeling van auto-immuunziektes.

Ontwikkeling van auto-immuunaandoeningen

Vroeger werd gedacht dat auto-immuunaandoeningen enkel genetisch overgedragen konden worden. Tegenwoordig wordt erkend dat voeding, leefstijl en omgevingsfactoren – zoals gifstoffen – eigenlijk een veel grotere rol spelen in de ontwikkeling van auto-immuunziektes.[1][2] Dat is eigenlijk heel positief, want dat zou betekenen dat we er zelf – in een bepaalde mate – invloed op kunnen hebben. Ongezonde eetgewoontes spelen een belangrijke rol bij het verloop van auto-immuunziektes. Dit betekent ook dat het beheersen van auto-immuunaandoeningen en het voorkomen – of zoveel mogelijk minimaliseren – van opvlammingen zeker deels binnen onze macht ligt.

Het AIP dieet als onderdeel van het auto-immuun protocol

Het auto-immuun protocol dieet, ook wel auto-immuun paleodieet – afgekort tot AIP dieet – is een onderdeel van het auto-immuun protocol en vindt zijn oorsprong in het paleodieet, oftewel het oerdieet. Met ‘oer’ wordt verwezen naar de oertijd, waar jagers-verzamelaars voornamelijk voedingsmiddelen als vlees, vis, schaal- en schelpdieren, gevogelte, eieren, insecten, groente, paddenstoelen, kruiden, fruit, noten en zaden aten. Voedingsmiddelen zoals granen – dus ook brood, pasta, rijst en havermout – en melkproducten waren geen onderdeel van het oerdieet.

Toevallig zijn dit ook twee voedingsgroepen die een trigger vormen bij auto-immuunziektes. Het AIP dieet gaat een stap verder dan het paleodieet. Bij het paleodieet worden al veel voedingstriggers – voedselcomponenten die klachten kunnen uitlokken en/of in stand kunnen houden – vermeden. Veel mensen met auto-immuunziekten hebben dan ook baat bij het paleodieet, maar het is niet voor iedereen voldoende. Het AIP dieet kun je zien als een gespecialiseerde vorm van het paleodieet. Hierbij worden álle voedingsmiddelen die een mogelijke trigger vormen tijdelijk uit het dieet geëlimineerd. Bij het AIP dieet worden dus tijdelijk nóg meer voedingsmiddelen geëlimineerd.

Het AIP dieet bestaat uit verschillende fasen, waarbij je álle potentiële voedingstriggers eerst vermijdt en na verloop van tijd weer langzaamaan herintroduceert. Op die manier kom je erachter wat jouw persoonlijke voedingstriggers zijn. Het AIP dieet is dus geen standaard dieet wat je jouw hele leven moet volgen als je een auto-immuunziekte hebt. Het AIP dieet is een zogenoemd eliminatie-provocatie dieet, waarmee je de voedingsmiddelen kunt achterhalen die voor jou problematisch zijn – lees: bij jou symptomen veroorzaken.

Belangrijk om te weten: Een eliminatie-provocatie dieet – zoals het AIP dieet – is de meest betrouwbare manier om te achterhalen welke voeding bij jou symptomen en klachten veroorzaakt en/of in stand houdt.

Het auto-immuun protocol is veel meer dan alleen een dieet

Het AIP draait niet alleen om voeding. Je kunt het voedingsgedeelte beschouwen als het belangrijkste aspect van het protocol, maar het omvat meer dan alleen voeding. Het protocol richt zich op álle aspecten waarmee iemand zijn of haar levenskwaliteit kan verbeteren. Denk hierbij aan voldoende ontspanning, slaap, beweging, tijd in de natuur doorbrengen én sociaal contact.

Hoe zit het bij jou?

• Hoe is jouw nachtrust?
• Heb je voldoende sociaal contact?
• Kom je dagelijks buiten?
• Beweeg je regelmatig?
• Onderbreek je het stilzitten vaak genoeg?
• Geef je jezelf voldoende ontspanning?

Het gehele protocol – dus het AIP dieet in combinatie met de leefstijlaspecten – is erop gericht symptomen en klachten van auto-immuunaandoeningen te verminderen, en daarmee de levenskwaliteit te verbeteren.

De 3 fasen van het auto-immuun protocol

Het AIP kan worden gezien als een avontuur van zelfontdekking. Het helpt jou de uitlokkers van jouw symptomen te ontdekken, de voedings- en leefstijlvereisten van jouw lichaam te begrijpen en je te richten op een persoonlijk dieet en levensplan dat het beste bij jou past – het is dus heel persoonlijk. Het AIP bestaat uit de volgende drie fasen:

1. Eliminatiefase
2. Herintroductiefase (provocatie)
3. Onderhoudsfase

Laten we iedere fase in detail bekijken.

Fase 1: eliminatiefase

Deze eerste fase is de meest uitdagende fase, maar ook de fase waarbij je veel positieve veranderingen zult ervaren. Het vermijden van triggers – factoren die symptomen kunnen uitlokken en/of in stand kunnen houden – staat hierbij centraal. Triggers kunnen afkomstig zijn uit zowel voeding als leefstijl.

In bepaalde voedingsmiddelen zitten stofjes die symptomen en klachten kunnen veroorzaken en/of in stand kunnen houden. Voorbeelden van dit soort stofjes zijn lectinen, saponinen, enzymremmers en fytinezuur. Voedingsmiddelen die deze stofjes bevatten zijn dus een mogelijke voedingstrigger voor jou.

Belangrijk om te weten: voedingstriggers zijn persoonlijk. Niet iedereen heeft last van dezelfde voedingsmiddelen.

En nog een keer om het goed tot je door te laten dringen: voedingstriggers zijn persoonlijk!

Zelfs bij mensen met dezelfde auto-immuunziekte zit verschil in de persoonlijke voedingstriggers. Dit betekent dus dat het best kan zijn dat jij WEL havermout verdraagt, maar je vriend of vriendin – die precies dezelfde auto-immuunziekte heeft – NIET. Er is dus GEEN standaard voedingsadvies wat voor iedereen met een auto-immuunziekte even goed werkt. Je zou dus voor jezelf moeten achterhalen welke voedingsmiddelen je wel en niet verdraagt. Dit kun je het best doen met behulp van een eliminatie-provocatie dieet, zoals het AIP dieet.

Verder vormen voedingstekorten – dus een tekort aan voedingsstoffen zoals vitamines, mineralen, vetzuren en eiwitten – ook een trigger. Ook voedingstekorten kunnen namelijk symptomen en klachten veroorzaken en in stand houden.

Tijdens de eliminatiefase draait het dus niet alleen om potentieel problematische voedingsmiddelen te vermijden, maar ook om het elimineren van voedingstekorten – lees: aanvullen van voedingstekorten. Verderop lees je hoe je dat kunt doen.

Elimineren van voedingstriggers

Tijdens de eliminatiefase worden veel voedingsmiddelen vermeden. Dit kan in het begin beperkend aanvoelen. Hierbij helpt het om de focus te houden op wat je wél kunt eten en op welke positieve effecten deze fase voor jou kan opleveren. Het lichaam wordt in deze fase overspoeld met de voedingsstoffen die het nodig heeft en tegelijkertijd worden alle voedingsmiddelen die opvlammingen kunnen veroorzaken tijdelijk vermeden. Hierdoor ervaren veel mensen al binnen enkele dagen tot weken een vermindering van symptomen en klachten.

Tijdens de eliminatiefase van het AIP dieet worden onder andere de volgende voedingsmiddelen vermeden:

• Granen (tarwe, rogge, spelt, kamut, gierst, gerst, sorghum, seitan, haver, rijst, maïs)
• Pseudogranen (boekweit, amarant, quinoa, chiazaad)
• Zuivelproducten (kaas, melk, karnemelk, melkkefir, yoghurt, kwark en ijs)
• Nachtschades (gewone aardappelen, tomaten, paprika, aubergine, chilipepers, gojibessen, physalis bes, peperkorrels)
• Peulvruchten (alle bonen, waaronder: sojabonen, witte bonen, bruine bonen, sperziebonen, snijbonen, haricot verts, nierbonen/kidney bonen; alle erwten, waaronder: groene erwten, kikker erwten, linzen)
• Noten (walnoten, hazelnoten, paranoten/Brazil nuts, amandelen, pecannoten, macadamia’s; kokosnoten zijn geen noten en kunnen wel gegeten worden)
• Zaden (o.a. hennepzaad, pompoenpitten, pijnboompitten, zonnebloempitten, lijnzaad, karwijzaad, venkelzaad, komijnzaad en kastanjes)
• Koffie
• Chocolade
• Eieren
• Bewerkte voedingsmiddelen en voedseladditieven (geur-, kleur- en smaakstoffen, E-nummers)

Dus ook alle producten die van bovenstaande voedingsmiddelen zijn gemaakt: mayonaise, hummus, paprikapoeder etc.

Download hieronder de complete AIP-voedingslijsten voor een overzicht van alle ‘te vermijden’ en ‘toegestane’ voedingsmiddelen. Handig als je ook wilt weten wat je nog wel kunt eten tijdens de eliminatiefase van het AIP dieet.

Dit oogt als een hele lijst, maar er zijn veel meer voedingsmiddelen die je wél mag eten. Na verloop van tijd kunnen veel geëlimineerde voedingsmiddelen, die normaliter een bijdrage leveren aan een goede gezondheid, weer zonder problemen worden gegeten. Na de tijdelijke eliminatiefase wordt het dus weer makkelijker. Verder is het ook veel makkelijker als je lekkere AIP recepten hebt.

Laat je inspireren door de recepten uit mijn AIP dieet recepten e-books. Klik hier om ze te bestellen.

Hoelang duurt de eliminatiefase van het AIP dieet?

De eliminatiefase houd je vol totdat je symptomen flink zijn afgenomen en je geen verdere afname van symptomen meer merkt. Meestal is dit binnen 1-3 maanden, maar het verschilt per persoon.

Voorkomen en oplossen (elimineren) van voedingstekorten

Als je het AIP dieet volgt, en geen brood en zuivel eet, dan moet je ervoor zorgen dat je jodium en calcium via andere voeding binnenkrijgt. Zo voorkom je tekorten. Klik hier om te lezen hoe je voldoende jodium binnenkrijgt tijdens het volgen van het AIP dieet. En klik hier om te lezen hoe je een calciumtekort voorkomt als je geen zuivel eet.

Daarnaast kun je voedingstekorten die al aanwezig zijn oplossen door voedingsmiddelen aan je voedingspatroon toe te voegen die zeer rijk aan voedingsstoffen zijn. Of als je ze al eet, er meer van te eten. We hebben het hier over de zogenoemde AIP superfoods. Eerder schreven we er een uitgebreid artikel over. Klik hier om het te lezen.

Helaas is het toevoegen of meer eten van de AIP superfoods niet altijd voldoende om alle voedingstekorten op te lossen. In dat geval kun je (tijdelijk) specifieke supplementen gebruiken. Dit kun je het best doen onder begeleiding van een professional.

Zoals we eerder schreven kunnen triggers ook afkomstig zijn uit je leefstijl. Laten we hier eens induiken.

Elimineren van leefstijltriggers

Bepaalde leefstijlfactoren kunnen ook symptomen en klachten veroorzaken en/of in stand houden. Voorbeelden van leefstijltriggers zijn stress, slaaptekort of slechte nachtrust, tekort beweging en te weinig verbinding met mens, dier en/of de natuur.

Deze leefstijltriggers kun je elimineren, ofwel tegengaan door:

• Te leren hoe je met stress om kunt gaan
• Tijd door te brengen in de natuur
• Verbinding met mens en dier, sociaal contact
• Voldoende slaap van goede kwaliteit
• Een actieve leefstijl – zonder te veel van jezelf te vragen, want dat levert stress op

Kortom: De eerste fase (eliminatiefase) van het auto-immuun protocol draait dus niet alleen om het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen, maar ook om het toevoegen van voedingsmiddelen met een zeer hoge voedingswaarde – de zogenoemde AIP superfoods – én toepassen van leefstijlaspecten die belangrijk zijn voor de regulatie van het immuunsysteem, het spijsverteringsstelsel en het hormoonstelsel.

Genoeg over de eliminatiefase. Laten we doorgaan naar de tweede fase van het AIP.

Fase 2: herintroductiefase

Op het moment dat je symptomen flink verminderd zijn en je merkt dat ze niet meer verder afnemen, is het tijd voor de herintroductiefase. Vaak is dit nadat je de eliminatiefase 1-3 maanden hebt volgehouden. Het optimale moment van herintroduceren verschilt per persoon. Merk je na 3 maanden eliminatiefase geen enkele verbetering? Raadpleeg dan een arts of therapeut, die je kan helpen bij het achterhalen van de oorzaak van jouw klachten.

Tijdens de herintroductiefase leer je welke voedingsmiddelen je weer zonder problemen in jouw voedingspatroon kunt opnemen. Je krijgt nu echt inzicht in welke voedingsmiddelen je wel en niet verdraagt. De herintroductiefase bestaat uit vier subfasen, waarbij elke fase centraal staat voor het toevoegen van een deel van de geëlimineerde voedingsmiddelen. Dit gaat stap voor stap. Voedingsmiddel voor voedingsmiddel. Hierbij is het belangrijk om tussen elke herintroductie minimaal 5 dagen te houden, want soms treden symptomen pas enkele dagen na het herintroduceren van een voedingsmiddel op. Dit betekent dat als je vandaag een voedingsmiddel herintroduceert, je minimaal 5 dagen moet wachten voordat je het volgende voedingsmiddel herintroduceert. Een zorgvuldige uitvoering van de herintroductiefase kost dus veel tijd en het is belangrijk om die tijd er ook voor te nemen.

4 subfasen van herintroductie

De herintroductie is dus onderverdeeld in vier subfasen. Hier is goed over nagedacht door AIP pionier Sarah Ballantyne (The Paleo Mom). Tijdens de eerste subfase worden alle voedingsmiddelen geherintroduceerd die meestal zonder problemen – lees: zonder toename van symptomen en/of klachten – weer gegeten kunnen worden. In de tweede en derde subfase worden de voedingsmiddelen geherintroduceerd die minder vaak zonder problemen kunnen worden gegeten. En in de vierde subfase wordt alles geherintroduceerd wat het minst vaak zonder problemen kan worden gegeten.

Kortom: De voeding die meestal de minste problemen oplevert wordt in de eerste subfase geherintroduceerd en de voedingsmiddelen die het vaakst problemen opleveren worden in de laatste subfase geherintroduceerd.

Laten we de vier subfasen doorlopen.

We beginnen bij de eerste fase:

• Eidooiers (eidooiers lokken minder snel een immuunreactie uit dan eiwit)
• Groene peulvruchten: snijbonen, peultjes, sugar snaps, haricots verts, sperziebonen
• Kiemen van peulvruchten: taugé
• Specerijen van zaden, bessen en vruchten: karwijzaad, komijnzaad, venkelzaad, zwarte- en witte peper etc.
• Olie van noten en zaden: lijnzaadolie, walnootolie, sesamolie, macadamia-olie etc.
• Ghee van gras gevoerde dieren
• Af en toe een stukje pure chocola. Let op dat er geen melk, sojalecithine of andere ongewenste stoffen in zitten.
• Af en toe een kopje koffie.

Dan de tweede fase:

• Zaden
• Noten
• Chiazaad
• Eiwitten (witte gedeelte van een ei): liefst eerst van kippen die geen soja hebben gegeten (lees of vraag na bij leverancier). Soja kan namelijk intact in het ei terechtkomen, waardoor je erop kunt reageren.
• Roomboter van gras gevoerde dieren
• Koffie op dagelijkse basis
• Alcohol in kleine hoeveelheden

De derde fase:

• Nachtschade: aubergine, paprika, geschilde aardappel.
• Zuivel van gras gevoerde dieren: rauwe room; gefermenteerde zuivel: yoghurt en kefir.
• Peulvruchten: spliterwten, linzen, kikkererwten.
• Zuivel van gras gevoerde dieren: volle melk en kazen.

En tot slot de vierde fase:

• Nachtschade: chilipepers, tomaten, ongeschilde aardappelen en overige nachtschades en specerijen die daarvan zijn gemaakt.
• Glutenvrije granen
• Pseudogranen
• Overige peulvruchten
• Alcohol in grotere hoeveelheden
• Voedsel waar je voorheen op reageerde

Gebruik de voedingsmiddelen in fase 4 slechts bij uitzondering als je ze verdraagt en dus niet dagelijks.

Het kan voorkomen dat één of meerdere voedingsmiddelen een (lichte) trigger vormen. Het kan dan helpen om deze wat langer te elimineren. Daarnaast kan het ook voorkomen dat sommige voedingsmiddelen simpelweg niet worden geaccepteerd door jouw lichaam.

Tijdens de herintroductiefase is het een kwestie van uitproberen en voelen hoe jouw lichaam op de voedingsmiddelen reageert. Elke succesvolle herintroductie betekent een uitbreiding van je voedingspatroon en dus meer voedselvariatie, wat gunstig is voor de diversiteit van je darmbacteriën (darmflora) én je gezondheid. Sommige mensen ervaren zoveel verbetering tijdens de eliminatiefase, waardoor herintroducties niet eens verleidelijk zijn. Dit bewijst dat je heel anders gaat kijken naar bepaalde voedingsmiddelen, zelfs als deze normaliter onderdeel vormden van jouw vaste voedingspatroon en je er dol op was.

Kleine kanttekening: wees vooral niet bang om de eerder geëlimineerde voedingsmiddelen opnieuw te introduceren. Veel van de geëlimineerde voedingsmiddelen bevatten namelijk ook goede stoffen die een positief effect op jouw gezondheid hebben.

Fase 3: onderhoudsfase

Tijdens de eerste twee fasen kom je erachter welke voedingsmiddelen een trigger vormen, welke voedingsmiddelen jou goed laten voelen en welke voedingsmiddelen jouw lichaam kan verdragen. Ook ervaar je welke leefstijlaspecten voor jou het meest van belang zijn. Tijdens de onderhoudsfase is het de bedoeling dat je jouw persoonlijke voedingspatroon en leefstijl – waarbij jij je goed voelt – volhoudt.

Hetgeen wat je kunt verdragen – maar waar je evengoed voorzichtig mee moet blijven – biedt speelruimte waar je tijdens de onderhoudsfase mee kunt experimenteren. Ga je bijvoorbeeld op reis? Dan kun je ervoor kiezen om de grens te bewandelen van wat je kunt verdragen. Dat geeft je de mogelijkheid om bijvoorbeeld gerechten uit een andere cultuur te kunnen proberen. De onderhoudsfase is dus een stuk relaxter dan de eliminatie- en de provocatiefase.

Tip: bij een stressvolle periode, een griep of verkoudheid doe je er waarschijnlijk goed aan om wat beter op je voeding en leefstijl te letten.

Je kunt het AIP zien als een soort gereedschapskist die je geregeld gebruikt om aan jouw dieet en levensstijl te sleutelen.

Kortom

Door het toepassen van het auto-immuun protocol kunnen je klachten en symptomen verminderen of zelfs verdwijnen. Je levenskwaliteit kan er enorm door toenemen. Daarnaast geeft het je misschien ook de mogelijkheid om medicijnen – die vaak bijwerkingen hebben – af te bouwen. Bespreek dit altijd met jouw behandelend arts en probeer het niet zelf uit.

Begeleiding bij het Auto-Immuun Protocol (AIP)

Via mijn online Auto-Immuun Programma begeleid ik mensen bij het juist toepassen van het AIP. Dit is het eerste én enige AIP programma in Nederland. Klik hier voor details.

Klik hier om alle bronnen te zien

[1] Vojdani, A. (2014). A potential link between environmental triggers and autoimmunity. Autoimmune diseases, 2014.
[2] Ma, W. T., Chang, C., Gershwin, M. E., & Lian, Z. X. (2017). Development of autoantibodies precedes clinical manifestations of autoimmune diseases: a comprehensive review. Journal of autoimmunity, 83, 95-112.
www.thepaleomom.com/the-3-phases-of-the-autoimmune-protocol