AIP dieet: E-nummers bij een auto-immuunziekte

Emulgatoren, verdikkingsmiddelen en stabilisatoren zijn additieven die aan veel voedingsmiddelen en andere producten worden toegevoegd. Allereerst om – het woord zegt het al – vetten en waterachtige substanties succesvol met elkaar te vermengen, ofwel te emulgeren. Dat is de belangrijkste functie van deze additieven. Je hebt misschien wel eens een vinaigrette gemaakt, die zonder toevoeging van mosterd maar geen lekkere dikke saus werd. Hoe hard je ook je best deed. Dan is het emulgeren dus niet goed gelukt. Zodra je mosterd toevoegt, lukt dat wel. Verder kunnen deze additieven helpen om producten dikker te maken of meer volume te geven. En het kan dus helpen om de kwaliteit van een product met het verstrijken van de tijd te behouden. Vandaar het woord ‘stabiliseren’.

Xanthaangom, guargom, carrageen, cellulosegom (carboxymethyl cellulose) en lecithine zijn bekende stoffen (E-nummers) die vaak hiervoor gebruikt worden – ook in paleo-producten. Ze kunnen bijvoorbeeld verwerkt zijn in – natuurlijke en biologische versies van – tandpasta, verzorgingsproducten, kokosmelk, amandelyoghurt, mayonaise en chocolade. Ook in allerlei paleo-snacks, zoals muffins en (noten)repen en brownie- of bananenbroodmixen vind je deze additieven steeds meer terug.

Nou, wat zijn het dan exact, deze additieven? En kun je ze beter vermijden als je een auto-immuunziekte hebt?

Het zijn in eerste plaats allemaal polysachariden. Dit betekent dat het complexe suikermoleculen zijn. Ze zijn allemaal moeilijk om te verteren – wat ze in feite tot een soort vezel maakt. En ze hebben dus de eigenschap dat ze vet en water met elkaar kunnen mengen. Mosterdzaad en eigeel kunnen dat ook. Dat zijn ook emulgatoren, waar je dus mayonaise of een vinaigrette mee kunt maken. Maar voor je gevoel is er wel een groot verschil tussen deze ‘natuurlijke’ emulgatoren als mosterd en eigeel aan de ene kant en de gefabriceerde voedseladditieven aan de andere kant.

Toch?

Laten we allereerst nog wat dieper duiken in waar deze additieven allemaal in zitten.

Waar zitten deze additieven in?

• Guargom wordt veel gebruikt als verdikkingsmiddel en stabilisator in bijvoorbeeld ijs en zachte (room)kazen.
• Carrageen bindt aan eiwitten en wordt daarom veel gebruikt in zuivel en vleesproducten. Je vind je bijvoorbeeld in gedroogde melk (babymelk!), roomijs en zuiveltoetjes. Verder vind je het ook wel als bindmiddel in tandpasta.
• Xantaangom wordt ook als verdikkingsmiddel in tandpasta gebruikt. En je vindt het in verzorgingsproducten zoals zonnebrand, shampoo en billendoekjes voor baby’s. Verder wordt het gebruikt voor legio andere toepassingen, zoals oplosmiddel in papier en is het een veelgebruikt bindmiddel in ijs, sauzen, sappen en siropen.
• Cellulosegom (carboxymethyl cellulose) heeft een plakkende werking in lijm en wordt in voeding gebruikt als verdikkings- of antiklontermiddel. Je treft het aan in sauzen, ijs, soepen en jam. Maar ook in veel voedingssupplementen!
• Lecithine wordt vaak gebruikt als emulgator, bijvoorbeeld voor de productie van mayonaise. Het zit in bak- en braadproducten en wordt wel gebruikt bij de productie van chocolade.

Hoe weet je of het in een voedingsmiddel zit?

Mocht de oorspronkelijke naam niet op het etiket staan, dan kun je deze emulgatoren terugvinden onder de volgende E-nummers op etiketten van voedingsmiddelen:

• Guargom: E-nummer E412
• Carrageen: E-nummer E407
• Xantaangom: E-nummer E415
• Cellulosegom (carboxymethyl cellulose): E-nummer E466 en E468
• Lecithine: E-nummer E322

Hoe worden deze additieven gemaakt?

• Guargom komt uit de zaden van de guarbonen – een peulvrucht die we in de eliminatiefase van het AIP dieet vermijden. De guarboon wordt gespleten en gedopt en dan wordt het meellichaam van de bonen gemalen en wordt de guargom eruit gefilterd. De bijproducten van dit productieproces worden in veevoer verwerkt.
• Carrageen komt van roodwier, dat klinkt al beter. Het zeewier wordt gedroogd, vermalen, gezeefd en dan gewassen. Daarna wordt de verwerking wel wat heftiger. Het goedje wordt namelijk vervolgens chemisch behandeld met een hete alkalische oplossing – een goedje dat potassium hydroxide heet. De carrageen wordt tot slot gecentrifugeerd en gefilterd, en dan gedroogd tot poeder.
• Xanthaangom wordt uitgescheiden door een specifieke bacterie Xanthomonas campestris, een bacterie die veel plantziekten veroorzaakt, zoals de bladvlekkenziekte. Deze bacterie groeit in een vloeistof, gemaakt van granen, mais, soja of zuivel en die hierdoor glucose, sucrose en/of lactose bevat. Nadat de bacteriën de suiker gefermenteerd hebben, wordt de xanthaangom aan de vloeistof onttrokken met isopropyl alcohol. Tot slot wordt het gedroogd en vermalen tot een fijn poeder.
• Cellulosegom (carboxymethyl cellulose) wordt gewonnen uit houtpulp en katoencellulose. De cellulose wordt chemisch gemodificeerd om het wateroplosbaar te maken door een behandeling met sodium hydroxide en daarna met chloorazijnzuur.
• Lecithine is het bijproduct van de sojaboonolie-productie, maar kan ook worden gewonnen uit eieren, canola of zonnebloempitten. Tijdens de productie van sojabonenolie wordt de olie gewonnen door de sojabonen onder hoge druk uit te persen. In de machine kan tijdens dit proces een kleverig goedje blijven plakken. Dit goedje werd eerst gezien als afval, maar nu wordt het verwerkt tot lecithine. Naast polysachariden bevat lecithine overigens ook fosfolipiden, glycolipiden, triglyceriden, vrije vetzuren, carotenoïden en sterolen.

Laten we eens kijken naar de gezondheidseffecten van deze E-nummers. Er is namelijk wat bezorgdheid over de veiligheid van deze E-nummers. Er zijn al wetenschappers die vragen om ze te bannen uit onze voeding. Sommige zijn zelfs al verboden, zoals het gebruik van carrageen in zuigelingenvoeding in de Europese Unie. Hoe zit het verder per additief?

Hoe kunnen deze E-nummers de gezondheid beïnvloeden?

Emulgatoren, verdikkingsmiddelen en stabilisatoren kunnen de gezondheid op de volgende manier beïnvloeden:[1], [2], [3], [4]

• Guargom: Van guargom is aangetoond dat het bij ratten de doorlaatbaarheid van de darm vergroot. Dit wordt ook wel een ‘lekkende darm’ genoemd. Een lekkende darm is met veel verschillende auto-immuunziekten en chronische klachten in verband gebracht. Biggetjes die voeding met guargom kregen, kregen veel meer E. coli in hun dunne darm. Dit leidde tot een remming van hun groei. Een andere studie liet zien dat het toevoegen van guargom aan melk ervoor zorgde dat ziekteverwekkende bacteriën zelfs bij pasteurisatie op hoge temperaturen konden overleven. Het is nog niet duidelijk of guargom bij mensen het overleven van pathogenen verhoogt. Meer onderzoek is nodig om dit te kunnen bevestigen. Daarentegen zijn er onderzoeken bij mensen die juist een positief effect op de darmen en de darmflora laten zien na het gebruik van gedeeltelijk gehydrolyseerd guargom.[6]
• Carrageen: Verhoogt ook de doorlaatbaarheid van de darm (lekkende darm). Uit veel dieronderzoeken blijkt dat carrageen ontstekingen van het maagdarmkanaal veroorzaakt. Ook zorgt het voor ulceraties (zweren) en ziekten die lijken op colitis. Het is bewezen dat er van carrageen na vertering kankerverwekkende reststofjes overblijven. En in veel dieronderzoek is gebleken dat carrageen allerlei soorten tumoren veroorzaakt. Ofwel: er is zoveel bewijs dat aantoont dat carrageen onveilig is, dat veel onderzoekers er nu aandacht voor vragen. En niet voor niets is het in de EU gelukkig dus al verboden om carrageen aan zuigelingenvoeding toe te voegen.
• Xanthaangom: Werkt zeer laxerend en kan ook een opgeblazen gevoel in de darmen en diarree veroorzaken. Nadat het was toegevoegd aan zuigelingenvoeding bleek het de boosdoener te zijn van de darmaandoening necrotiserende enterocolitis (NEC) bij vroeggeboren baby’s. Verder blijkt xanthaangom een van de beste manieren om schimmels en bacteriën te laten groeien op petrischaaltjes in een laboratorium – geen fijn idee toch? En tot slot is xanthaangom meestal verontreinigd met gluten en andere lectinen, omdat de bacteriën groeien op tarwe, mais of soja.
• Cellulosegom (carboxymethyl cellulose): Staat erom bekend dat het massale bacteriële overgroei kan veroorzaken, de slijmlaag van de dunne darmwand kan beschadigen en darmontstekingen kan veroorzaken bij dieren. Het wordt door wetenschappers inmiddels gezien als mogelijke veroorzaker van inflammatoire darmziekten – ofwel ontstekingsziekten van de darmen, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. In hoeverre deze effecten ook bij mensen optreden is niet bekend.
• Lecithine: Is de enige emulgator van deze lijst die geen grote bijdrage levert aan darmproblemen. Maar ook hier speelt iets, want darmbacteriën kunnen uit lecithine een metaboliet produceren dat TMAO (Trimethylamine N-oxide) wordt genoemd. En dit TMAO wordt sterk in verband gebracht met een verhoogd risico op cardiovasculaire ziekten en atherosclerose, waarschijnlijk doordat TMAO ontstekingen bevordert. Al is het nog niet duidelijk hoe dit kan. Hier moet nog meer onderzoek naar gedaan worden.

Al deze emulgatoren worden trouwens ook als ‘antinutriënt’ beschouwd – ofwel een stofje wat je liever niet eet – omdat ze de opname in de darm van mineralen zoals calcium verminderen.

Colitis ulcerosa langer in remissie bij een dieet vrij van carrageen

Uit een kleinschalig onderzoek bleek dat mensen met colitis ulcerosa langer in remissie bleven als zij niet werden blootgesteld aan carrageen. Van de groep die geen carrageen kreeg bleef iedereen in remissie, terwijl er uit de groep die wel carrageen kreeg drie mensen een verergering (opvlamming) van colitis ulcerosa kregen, dus eerder uit remissie gingen.[5]

Zijn er nog voordelen te noemen?

Tja… laten we ook kijken naar de mogelijke voordelen van deze additieven. Sommige emulgatoren vind je namelijk ook terug in de medische wereld. Zo is cellulosegom een belangrijk bestanddeel van een middel dat gebruikt wordt om verklevingen te voorkomen bij buikoperaties. Verder worden xanthaangom en guargom gebruikt bij de productie van ooggeneesmiddelen. Ook zijn verschillende additieven onderzocht als middel om af te vallen, omdat ze in de buik opzwellen en zo een gevoel van verzadiging creëren – maar dat is vermoedelijk geen reden om deze middelen hiervoor te gebruiken.

Lecithine is de enige emulgator die mogelijk gunstige eigenschappen heeft omdat deze stof het cholesterolgehalte in het bloed verlaagt. Maar dat doet het door in te grijpen in de enterohepatische kringloop, ofwel de circulatie van allerlei nuttige stoffen tussen je darmen en je lever. En dat wil je liever niet. Lecithine zou misschien kunnen helpen als therapie voor colitis ulcerosa. Maar de onderzoeken hiernaar zijn tot nu toe niet indrukwekkend.

Nuance

De negatieve gezondheidseffecten zijn vooral afkomstig van onderzoek buiten het lichaam (in vitro) en bij dieren. Onderzoek naar de gezondheidseffecten in het menselijke lichaam is er nog nauwelijks. Het is dus nog de vraag of de eerdergenoemde negatieve effecten ook binnen het menselijke lichaam optreden. En zo ja, in welke mate.

Uiteraard is iedere persoon anders en we weten dat niet iedereen hetzelfde op potentiële triggers – factoren die klachten kunnen veroorzaken – reageert. Het kan daarom ook zijn dat de ene persoon wel nadelen van de genoemde E-nummers ondervindt en de andere persoon niet.

Moet je supplementen met cellulosegom (carboxymethyl cellulose) vermijden?

Heel veel voedingssupplementen bevatten cellulosegom (carboxymethyl cellulose). Denk bijvoorbeeld aan magnesiumtabletten. De negatieve gezondheidseffecten die gevonden zijn, zijn afkomstig van onderzoek bij dieren. Niet bij mensen. Het is de vraag in hoeverre deze effecten bij mensen optreden. Ook is het de vraag of de mogelijke gezondheidsnadelen van cellulosegom zwaarder wegen dan de voordelen van de werkzame stof in het supplement. Jarenlang heb ik cellulosegom bevattende supplementen bij mensen met auto-immuunziekten ingezet. Ook slik ik ze zelf al jarenlang. Ik heb er nooit klachten van ondervonden bij mezelf of bij mijn cliënten.

Iedereen is anders en mogelijk verschilt de gevoeligheid voor cellulosegom. Als je het gevoel hebt dat het een negatief effect op jou heeft, stop dan met het gebruik. Maar wordt niet direct panisch als je ziet dat jouw supplement of medicijn cellulosegom bevat.

Kortom

Ja, je kunt eigenlijk niet anders dan de conclusie trekken dat deze emulgatoren, verdikkingsmiddelen en stabilisatoren niet thuishoren in het AIP dieet. Er kleven te veel potentiële nadelen aan deze toevoegingen. En de voordelen zijn dubieus te noemen. Je kunt er echt beter voor kiezen om met deze stoffen gefabriceerde producten te laten staan – of ze slechts af en toe te eten als guilty snack.

Pluis de etiketten in de winkel erop na – ook helaas de etiketten van je supplementen, tandpasta en andere verzorgings- en huishoudelijke middelen. En kook en bak zelf met natuurlijke emulgatoren, zoals eieren, mosterd, gelatine en appelmoes. Misschien wat meer werk, maar uiteindelijk wel zo beter!

Hoewel veel supplementen een klein beetje cellulosegom bevatten zal dat naar verwachting voor de meeste mensen geen problemen opleveren.

De genoemde E-nummers zitten in veel voedingsmiddelen. Word niet direct panisch, maar probeer ze tijdens de eliminatiefase van het AIP dieet wel zoveel als mogelijk te vermijden.

Download Complete AIP Dieet Voedingslijsten

Ontvang de AIP Dieet Voedingslijsten direct in je mailbox. Zo zie je in één oogopslag wat je wel/niet kunt eten. Download nu tijdelijk gratis.

Klik hier om alle bronnen te zien

[1] Naimi, S., Viennois, E., Gewirtz, A. T., & Chassaing, B. (2021). Direct impact of commonly used dietary emulsifiers on human gut microbiota. Microbiome, 9(1), 1-19.
[2] Rinninella, E., Cintoni, M., Raoul, P., Gasbarrini, A., & Mele, M. C. (2020). Food Additives, Gut Microbiota, and Irritable Bowel Syndrome: A Hidden Track. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(23), 8816.
[3] Bhattacharyya, S., Shumard, T., Xie, H., Dodda, A., Varady, K. A., Feferman, L., … & Tobacman, J. K. (2017). A randomized trial of the effects of the no-carrageenan diet on ulcerative colitis disease activity. Nutrition and healthy aging, 4(2), 181-192.
[4] Chassaing, B., Van de Wiele, T., De Bodt, J., Marzorati, M., & Gewirtz, A. T. (2017). Dietary emulsifiers directly alter human microbiota composition and gene expression ex vivo potentiating intestinal inflammation. Gut, 66(8), 1414-1427.
[5] Bhattacharyya, S., Shumard, T., Xie, H., Dodda, A., Varady, K. A., Feferman, L., … & Tobacman, J. K. (2017). A randomized trial of the effects of the no-carrageenan diet on ulcerative colitis disease activity. Nutrition and healthy aging, 4(2), 181-192.
[6] Yasukawa, Z., Inoue, R., Ozeki, M., Okubo, T., Takagi, T., Honda, A., & Naito, Y. (2019). Effect of repeated consumption of partially hydrolyzed guar gum on fecal characteristics and gut microbiota: A randomized, double-blind, placebo-controlled, and parallel-group clinical trial. Nutrients, 11(9), 2170.

Overig:

• www.thepaleomom.com/is-it-paleo-guar-gum-xanthan-gum-and-lecithin-oh-my/
• Babbar SB, Jain R. Xanthan gum: an economical partial substitute for agar in microbial culture media.  Curr Microbiol. 2006 Apr;52(4):287-92.
• Beal J, et al., Late onset necrotizing enterocolitis in infants following use of a xanthan gum-containing thickening agent. J Pediatr. 2012 Aug;161(2):354-6.
• Daly J, et al., The effect of feeding xanthan gum on colonic function in man: correlation with in vitro determinants of bacterial breakdown. Br J Nutr. 1993 May;69(3):897-902.
• Delahunty T, et al., Intestinal permeability changes in rodents: a possible mechanism for degraded carrageenan-induced colitis. Food Chem Toxicol. 1987 Feb;25(2):113-8.
• Gaby AR. Nutritional approaches to prevention and treatment of gallstones. Altern Med Rev. 2009 Sep;14(3):258-67.
• Lallès J.P., et al., High-viscosity carboxymethylcellulose reduces carbachol-stimulated intestinal chloride secretion in weaned piglets fed a diet based on skimmed milk powder and maltodextrin. Br J Nutr. 2006 Mar;95(3):488-95.
• McDonald D.E., et al., Adverse effects of soluble non-starch polysaccharide (guar gum) on piglet growth and experimental colibacillosis immediately after weaning. Res Vet Sci. 1999 Dec;67(3):245-50.
• Piyasena P and McKellar RC. Influence of guar gum on the thermal stability of Listeria innocua, Listeria monocytogenes, and gamma-glutamyl transpeptidase during high-temperature short-time pasteurization of bovine milk. J Food Prot. 1999 Aug;62(8):861-6.
• Rampone AJ. The effect of lecithin on intestinal cholesterol uptake by rat intestine in vitro. J Physiol. 1973 Mar;229(2):505-14
• Shiau SY, and Chang GW. Effects of certain dietary fibers on apparent permeability of the rat intestine. J Nutr. 1986 Feb;116(2):223-32.
• Stremmel W, and Gauss A.  Lecithin as a therapeutic agent in ulcerative colitis.Dig Dis. 2013;31(3-4):388-90. doi: 10.1159/000354707. Epub 2013 Nov 14.
• Swidsinski A, et al., Bacterial overgrowth and inflammation of small intestine after carboxymethylcellulose ingestion in genetically susceptible mice. Inflamm Bowel Dis. 2009 Mar;15(3):359-64. doi: 10.1002/ibd.20763.
• Tang, WH; et al. “Intestinal microbial metabolism of phosphatidylcholine and cardiovascular risk.”. N Engl J Med. Apr 25, 2013; 368(17): 1575–1584.
• Tobacman, J. K., Review of harmful gastrointestinal effects of carrageenan in animal experiments. Environ Health Perspect. 2001;109(10):983-994
• Watt, J. and Marcus, R., Danger of carrageenan in foods and slimming recipes, Lancet. 1981;317(8215):338
• Yang J, et. al., In vitro characterization of the impact of selected dietary fibers on fecal microbiota composition and short chain fatty acid production.  Anaerobe. 2013 Oct;23:74-81. doi: 10.1016/j.anaerobe.2013.06.012. Epub 2013 Jul 4.Y?ld?z E, et al., Tranexamic Acid and hyaluronate/carboxymethylcellulose create cell injury. JSLS. 2014 Jul;18(3).