AIP dieet. Het belang van gefermenteerde voeding bij auto-immuunziekten

AIP dieet: het belang van gefermenteerde voeding bij auto-immuunziekten

Avatar for Ruud Rotteveel
Ruud Rotteveel Schildklier & auto-immuun expert

Inhoud van deze blog

    Zuurkool, yoghurt, augurkenโ€ฆ het zijn bekende voorbeelden van gefermenteerde voeding. Maar wist je dat er wereldwijd maar liefst meer dan vijfduizend gefermenteerde voedingsmiddelen bestaan? En dat je bijna alles wat eetbaar is ook kunt fermenteren? Denk aan vlees, vis, graanproducten, peulvruchten, groenten, fruit, dranken, noten en zaden. Zeker voordat de koelkast in zwang raakte, was fermentatie dรฉ manier om voedsel te bewaren en de houdbaarheid van bederfelijke etenswaar te verlengen. Dat is de belangrijkste reden dat mensen al duizenden jaren voeding fermenteren. Maar – ook al kunnen we ons eten nu goed koel houden โ€“ je doet er goed aan om te blijven fermenteren. Waarom? Gefermenteerde voeding is niet alleen lekker, het biedt ook talrijke gezondheidsvoordelen. Niet alleen voor mensen met een auto-immuunziekte. Ook voor mensen zonder gezondheidsproblemen. Daarom is gefermenteerde voeding een belangrijk onderdeel van het auto-immuun protocol dieet, ofwel auto-immuun paleo dieet (AIP dieet).

    Laten we eerst een kijken wat fermenteren precies is voordat we doorgaan naar de gezondheidsvoordelen.

    Wat is fermentatie?

    Bij fermentatie zorgen micro-organismen en hun enzymen voor biochemische verandering van voeding. Hierdoor blijft voeding langer houdbaar, zonder te rotten of te verleppen. Verschillende bacteriรซn worden hiervoor gebruikt, vooral Lactobacillus en Acetobacter soorten. Daarnaast worden ook schimmels ingezet – inclusief de Penicillium soorten waarmee kazen worden gemaakt – en gist – waaronder de Saccharomyces familie. In tegenstelling tot voedsel dat wordt aangetast door pathogene organismen – wat slecht is -, zijn bij het proces van fermentatie alleen veilige microben betrokken.

    Als we het hebben over voeding die rijk is aan probiotica, dan hebben we het meestal over producten die door goede bacteriรซn zijn gefermenteerd. Fermentatie van schimmel kan ook gezonde effecten geven, maar dit heeft meestal geen probiotisch effect. Sommige vormen van gist – vooral de Saccharomyces familie – kunnen wel een probiotisch effect hebben.

    Probiotische effecten van gefermenteerde voeding

    Probiotica zijn levende micro-organismen die gunstig zijn voor de gastheer die ze eten โ€“ voor onszelf dus. Het is nog niet helemaal helder hoe dit kan. Dit komt ondermeer omdat er ongeveer 35.000 probiotische bacteriรซn zijn, waarvan we lang nog niet alles weten. Slechts een klein gedeelte hiervan is in kaart gebracht, terwijl elke stam een uniek effect op ons lijkt te hebben. Toch kunnen we nu al vol vertrouwen zeggen dat probiotica belangrijk voor onze gezondheid zijn, namelijk voor je immuunsysteem, voor de verhouding gunstige/minder gunstige bacteriรซn in je darmen en – direct en indirect โ€“ hebben ze een gunstig effect op auto-immuunziekten, obesitas en diabetes.

    Gefermenteerde voeding zit dus vol met vriendelijke microben. En de probiotica die we zo binnenkrijgen zijn eigenlijk een essentieel onderdeel van een volwaardig voedingspatroon. Uit de wetenschappelijke literatuur komt naar voren hoe gefermenteerde voeding onze gezondheid beschermt. Zo is van gefermenteerde zuivel – die Lactobaccilus bulgaricus en Streptococcus thermophilus bevat – aangetoond dat het de risicoโ€™s op dikke darmkanker vermindert. Dit komt onder andere omdat deze bacteriรซn zorgen voor een verhoogde uitscheiding van bestanddelen die schadelijk zijn voor dikke darmcellen.

    Ben je gevoelig voor zuivel? Dan kun je andere voeding eten die gefermenteerd is met Lactobacillus stammen. Bijvoorbeeld kokosyoghurt, wat van kokos is gemaakt en geen zuivel bevat. Dit kan hetzelfde effect opleveren.

    Van voeding die is gefermenteerd met Bifidobacteriรซn is gebleken dat die beschermt tegen aandoeningen in het maagdarmkanaal. Onderzoeken met gist-gefermenteerde voeding uit de Saccharomyces familie tonen bovendien aan dat ze symptomen van het prikkelbare darmsyndroom kunnen verminderen. Tot slot is van veel voeding die met melkzuur gefermenteerd is een link gevonden met verbeterde darmgezondheid, verminderde symptomen van lactose-intolerantie en een verminderd risico op sommige vormen van kanker.

    Nog meer over de gezondheidsvoordelen van probiotica

    We kunnen alvast concluderen dat gefermenteerde voeding je bijzonder veel gezondheidsvoordelen kan opleveren. En dan staan we โ€“ zoals eerder gezegd – nog maar aan het begin van het onderzoek van zoโ€™n 35.000 soorten probiotica. Enkele belangrijke – hierboven al genoemde – soorten zijn gelukkig ondertussen dus al wel intensief bestudeerd. Hierdoor zijn hun specifieke gezondheidsvoordelen gelukkig goed gedocumenteerd. Wat kunnen we nog meer vertellen over de gezondheidsvoordelen van de onderzochte soorten?

    Lactobacillus stammen

    Deze bacteriรซn zitten in gefermenteerde groenten, zuivel en vlees. Wat doen ze?

    • Ze zorgen voor het verbeteren van de vertering van lactose en het verminderen symptomen van lactose-intolerantie.
    • Ze spelen een belangrijke rol bij het onderhouden van gezonde barriรจres – de slijmvliezen in de darmen, longen, sinussen, etc.
    • Lactobacillus acidophilus kan het cholesterolgehalte in je bloed verminderen en beschermt tegen urineweginfecties. In dierenonderzoek vermindert het ook poliepen, adenomen en kanker in de dikke darm.
    • Lactobacillus plantarum kan pijn, obstipatie, opgeblazen gevoel en winderigheid verminderen, en beperkt de ontstekingen bij darmontstekingsziekten zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.
    • Lactobacillus reuteri vermindert de duur van diarree-aanvallen en acute darmontstekingen.
    • Lactobacillus rhamnosus kan de cellulaire immuniteit verbeteren.
    • Lactobacillus salivarius kan Helicobacter pylori โ€“ een bacterie die vaak in het slijmvlies van de maag zit en een maagzweer kan veroorzaken – in toom houden, zo blijkt uit dierenonderzoek.

    Bifidobacteriรซn

    Deze bacteriรซn vind je ook in gefermenteerde groenten, zuivel en vlees. Wat doen ze?

    • Ze kunnen helpen om spijsverteringsklachten zoals stoelgangproblemen, adenomen in de dikke darm, dikke darmkanker en darminfecties te voorkomen en te behandelen.
    • Ze helpen diarree te voorkomen of verbeteren.
    • Er is voorlopig voorzichtig bewijs dat ze een beschermende werking hebben tegen kankerverwekkende activiteiten van het darmmicrobioom.

    Saccharomyces boulardii

    Deze gisten zitten in kefir, kombucha, gefermenteerde groenten, zuivel en soja. Wat doen ze?

    • Ze verminderen Clostridium difficile-geassocieerde infecties.
    • Verminderen de duur van acute darmontstekingen.
    • Bij het prikkelbare darmsyndroom kunnen ze de diarree verminderen.

    Gefermenteerde voeding, de darmbarriรจre en het immuunsysteem

    Gefermenteerde voeding zit dus vol met goede bacteriรซn. Deze probiotica spelen een belangrijke rol bij de darmen en het immuunsysteem. Ze zijn onder andere nodig voor het onderhouden van een gezonde darmbarriรจre en het voorkomen van een lekkende darm, wat ook wel de toegangspoort tot auto-immuunziekten wordt genoemd. Dit doen ze door de groei van minder gunstige micro-organismen tegen te gaan en door de productie van korteketenvetzuren (SCFA), zoals boterzuur/butyraat en azijnzuur. Deze korteketenvetzuren ontstaan als probiotica vezels uit je voeding – waaronder groente en fruit – gaan fermenteren. Gunstige bacteriรซn zetten dus vezels om in korteketenvetzuren. Deze vormen een voedingsbron voor darmcellen, waardoor het darmslijmvlies in goede conditie blijft.

    Daarnaast hebben de korteketenvetzuren ook een ontstekingsremmend effect. Enerzijds door het heel houden van de darmbarriรจre, waardoor er geen endotoxemie – naar binnen lekken van bacteriรซn die ontsteking uitlokken – optreedt. En anderzijds door het stimuleren van de aanmaak รฉn werking van zogenoemde T-regulerende cellen (Tregs), een type immuuncel. Deze Tregs hebben als taak om incorrecte immuunreacties – zoals allergieรซn, chronische ontstekingen en auto-immuunziekten – te voorkomen. Ze horen het immuunsysteem te reguleren. Het consumeren van gefermenteerde productie draagt dus bij aan het reguleren van je immuunsysteem via het stimuleren van de Tregs. Dit is gewenst, want verschillende auto-immuunziekten zijn in verband gebracht met een verminderd aantal en/of een verminderde werking van Tregs.

    Vitamine A, vitamine D, zink, selenium en de omega 3-vetzuren EPA en DHA hebben ook een stimulerende werking op de Tregs.[1],[2],[3],[4] Daarom is het belangrijk om regelmatig vette vis, witvis, schaal- en schelpdieren en orgaanvlees te eten. Ook vezels uit onder andere groente en fruit hebben een stimulerende werking op Tregs, want vezels worden namelijk door darmbacteriรซn omgezet in korteketenvetzuren.[5] Eet dus veel vezelrijke voeding.

    Vezels, probiotica, korteketenvetzuren, boterzuur, butyraat, azijnzuur, Tregs

    Verder zorgen bepaalde probiotica voor de productie van de ontstekingsremmende interleukine-10 (IL-10).

    Andere voordelen van fermentatie

    De aanwezige probiotica zijn uiteraard al reden genoeg om gefermenteerde voeding te consumeren, maar er zijn nog meer voordelen! Zo verbetert het ook de biobeschikbaarheid van voedingsstoffen. โ€˜Biobeschikbaarheidโ€™ gaat over de hoeveelheid voedingsstoffen die er uit een bepaald voedingsmiddel daadwerkelijk in ons lichaam kunnen worden opgenomen en gebruikt. Koken verbetert bijvoorbeeld de biobeschikbaarheid van veel vezelgebonden voedingsstoffen door de cellulose af te breken. En dit maakt dat voedingsstoffen beter beschikbaar gemaakt worden voor je verteringsenzymen.

    Nu blijkt dat fermentatie ongeveer hetzelfde doet als koken, zonder dat voedingsstoffen worden vernietigd door de hoge temperaturen. Het is zelfs zo dat sommige probiotische microben cellulase produceren, een enzym dat cellulose afbreekt zonder warmte nodig te hebben.

    Veel voedingsmiddelen bevatten antinutriรซnten die mineralen binden en belemmeren zo de opname van deze mineralen in je lichaam. Bijvoorbeeld fytinezuur. Dit kan de opname van ijzer, zink, mangaan en โ€“ een beetje โ€“ van calcium verhinderen.

    Fytinezuur zit in granen, peulvruchten, noten en zaden. Sommige microben die bij fermentatie betrokken zijn, kunnen enzymen produceren die fytinezuur afbreken. Hierdoor kan je lichaam meer mineralen uit je voedsel opnemen. Sommige schattingen laten zien dat fermentatie minstens 90 procent van het aanwezige fytinezuur in mais, cassave, limabonen, sojabonen, doperwten en sorghum kan afbreken.[6] En als bonus kunnen tijdens de fermentatie geproduceerde organische zuren de opname van mineralen verbeteren. Dit geldt vooral voor ijzer en zink.

    Hetzelfde effect treedt ook op bij polyfenolen, plantenstofjes die een antioxidantfunctie hebben. Dit is uiteraard gunstig, maar tegelijkertijd kunnen polyfenolen helaas ook de biobeschikbaarheid van sommige mineralen verminderen. Fermentatie zorgt ervoor dat deze polyfenolen enzymatisch afgebroken kunnen worden. Een studie liet bijvoorbeeld zien dat fermentatie van cacaobonen de hoeveelheid koper in de cacaobonen met ongeveer honderd procent verhoogde. Dit kwam omdat het fermenteren de hoeveelheid tannine verminderde, een type polyfenol dat van nature voorkomt in cacao.[7]

    Fermentatie kan niet alleen zorgen voor het verhogen van de biobeschikbaarheid van voedingsstoffen, maar ook zorgen voor biosynthese, ofwel sommige micronutriรซnten in nieuwe vormen omzetten die er eerst niet waren. Bij dit proces helpen bepaalde bacteriรซn om nieuwe gunstige stofjes te maken.

    Een mooi voorbeeld hiervan is natto, een traditioneel Japans sojaboonproduct. Om natto te fermenteren wordt de bacterie Bacillis subtilis gebruikt. Sojabonen bevatten van nature geen vitamine K2, maar door de fermentatie met deze bacterie wordt natto een van de grootste bronnen van K2. Dit is dus een soort โ€˜bijproductโ€™ van de omzetting door de bacterie.

    Fermentatie verlengt de houdbaarheid

    We zijn er nog niet dieper op in gegaan, maar voeding wordt al duizenden jaren gefermenteerd bewaard. De voordelen zijn dat fermentatie de zuurgraad verhoogt en de pH vermindert, wat ziekteverwekkende organismen in de voeding flink vermindert. Dit voorkomt niet alleen voedselbederf, maar bijvoorbeeld ook voedselvergiftiging door E. coli. Je kunt stellen dat fermentatie dezelfde functie heeft als inblikken, pasteurisatie en andere manieren van voedsel houdbaar maken.

    Een belangrijk pluspunt is dat je met fermentatie fruit en groenten ook buiten de seizoenen makkelijk kunt eten. Heb je te veel komkommers gekocht โ€“ of gekweekt -, maak ze in! Heb je veel bramen geplukt? In plaats van ze in te vriezen kun je ze fermenteren. Na een tijdje heb je een prachtige probiotische traktatie, die ook nog eens vol vitamines, mineralen, antioxidanten รฉn smaak zit.

    Voorbeelden van gefermenteerde voeding

    Welke gefermenteerde voedingsmiddelen kun je in je voedingspatroon verwerken? Dit is een mooi begin:

    • Gefermenteerde groenten, zoals zuurkool, kimchi, augurken, bieten en wortels
    • Zoute haring
    • Olijven
    • Azijn, zoals appelazijn en balsamicoazijn
    • Kombucha โ€“ een gefermenteerde drank op basis van zwarte of groene thee
    • Waterkefir of kokosmelk kefir
    • Kokosyoghurt
    • Als je zuivel verdraagt: yoghurt of kefir

    Je kunt gefermenteerde producten in de winkel of online kopen. Je kunt natuurlijk ook zelf gaan fermenteren.

    Verschil tussen probiotica-supplementen en gefermenteerde voeding

    Probiotica-supplementen kunnen interessant zijn en hebben verschillende gezondheidsvoordelen, maar je kunt eigenlijk beter kiezen voor een variรซteit aan gefermenteerde voeding. Zo krijg je veel meer verschillende soorten probiotica binnen, want elk voedingsmiddel kan nรฉt weer andere gezonde microben bevatten.

    Wanneer is gefermenteerde voeding niet goed?

    In sommige situaties is het niet zoโ€™n goed idee om gefermenteerde voeding te eten. Gefermenteerde voeding en dranken kun je mogelijk beter (tijdelijk) laten staan bij:

    • Histamine-intolerantie
    • Overgroei van bacteriรซn in de dunne darm โ€“ Medische term: small intestinal bacterial overgrowth, afgekort SIBO
    • Gistallergie

    In deze situaties kunnen klachten namelijk erger worden als je gefermenteerde producten inneemt.

    Conclusie

    Fermentatie is een waardevolle traditionele manier om je voedsel te bewaren en bied je veel gezondheidsvoordelen. Pas alleen op als je last hebt van SIBO, histaminegevoeligheid of een gistallergie, want dan is gefermenteerde voeding helaas minder geschikt voor jou. Zo niet, dan is gefermenteerde voeding een welkom, smaakvol en vooral supergezond onderdeel van je voeding, dankzij de aanwezige probiotica en andere beschreven voordelen. Je kunt zelfs zeggen dat gefermenteerde voeding een must is binnen het auto-immuun paleo dieet (AIP dieet). Ga zelf aan de slag met fermenteren of koop gefermenteerde voeding in een winkel of online, enโ€ฆ eet vooral smakelijk!

    Download Complete AIP Dieet Voedingslijsten

    Ontvang de AIP Dieet Voedingslijsten direct in je mailbox. Zo zie je in รฉรฉn oogopslag wat je wel/niet kunt eten. Download nu tijdelijk gratis.

    Download dit bestand
    PDF

    Complete AIP Dieet Voedingslijst

    Zet nu de 1e stap naar minder klachten bij auto-immuunziekten

    "*" geeft vereiste velden aan

    Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

    Deze lijsten nemen je twijfels over wat wel/niet AIP-geschikt is weg.

    Klik hier om alle bronnen te zien
    [1] Wu, D., Lewis, E. D., Pae, M., & Meydani, S. N. (2019). Nutritional modulation of immune function: analysis of evidence, mechanisms, and clinical relevance. Frontiers in immunology, 9, 3160.
    [2] Xue, H., Wang, W., Li, Y., Shan, Z., Li, Y., Teng, X., … & Teng, W. (2010). Selenium upregulates CD4+ CD25+ regulatory T cells in iodine-induced autoimmune thyroiditis model of NOD. H-2h4 mice. Endocrine journal, 57(7), 595-601.
    [3] Gutiรฉrrez, S., Svahn, S. L., & Johansson, M. E. (2019). Effects of omega-3 fatty acids on immune cells. International journal of molecular sciences, 20(20), 5028.
    [4] Issazadeh-Navikas, S., Teimer, R., & Bockermann, R. (2012). Influence of dietary components on regulatory T cells. Molecular Medicine, 18(1), 95-110.
    [5] Bollrath, J., & Powrie, F. (2013). Feed your tregs more fiber.ย Science,ย 341(6145), 463-464.
    [6] Hotz, C. et al., Traditional Food-Processing and Preparation Practices to Enhance the Bioavailability of Micronutrients in Plant-Based Diets,The Journal of Nutrition, Volume 137, Issue 4, April 2007, Pages 1097โ€“1100, https://doi.org/10.1093/jn/137.4.1097
    [7] Afoakwa, E.O. et al., Chemical composition and physical quality characteristics of Ghanaian cocoa beans as affected by pulp pre-conditioning and fermentation, J Food Sci Technol. 2013 Dec; 50(6): 1097โ€“1105. Published online 2011 Jul 15. doi: 10.1007/s13197-011-0446-5, PMCID: PMC3791243, PMID: 24426021
    www.thepaleomom.com/the-health-benefits-of-fermented-foods/
    Deel deze blog via

    Reacties op deze blog

    1. avatar

      Henriette Visscher

      Hallo Ruud

      Ben je hele site aan het doorspitten :-) wat veel waardevolle informatie!
      Ik ben al een paar keer kokosyoghurt tegengekomen als bruikbaar product bij AIP. Heb je een merk die AIP proof is? Gewoon uit de supermarkt of bio winkel? Ik weet dat je het ook goedkoper zelf kunt maken, maar ik ben meer van het gemak :-)
      Ik heb al een paar etiketten gelezen, maar kom dan nog wel niet AIP proof ingrediรซnten tegen zoals maiszetmeel.
      Alvast dank voor je reactie
      Vriendelijke groet
      Henriette

    2. avatar

      Riet

      interessant artikel! Ik heb Graves, en ben mij er steeds meer bewust van dat wij als auto-immuun schildklierpatienten onze voeding moeten veranderen, in ieder geval dat we gluten en het liefst ook lactose moeten vermijden. Ik zelf drink iedere avond een glas waterkefir, en dat bevalt me goed.

      • avatar

        Ruud Rotteveel MSc. Auteur

        Hi Riet, dank voor je reactie. Ja, voedings- en leefstijlaanpassingen kunnen een enorm positief verschil maken in het leven van mensen met auto-immuunziekten, waaronder Graves en Hashimoto. Fijne dag, Ruud

    3. avatar

      Tonny Mulder

      Beste Ruud
      Wat een prachtig artikel en zeer duidelijk. Veel informatie was mij bekend, maar er stonden zeker ook dingen in die ik nog niet wist. Veel feiten over gefermenteerde zuivel waarover jij schrijft moesten wij van onze site verwijderen van de NVWA. Als het mag verwijs ik graag naar jou site. Want dat gefermenteerde levensmiddelen heel gezond zijn, en mensen zich er heel goed bij voelen horen wij dagelijks. Wij maken zelf rauw gefermenteerde zuivel producten waaronder kefir en yoghurt onder andere.

      • avatar

        Ruud Rotteveel MSc. Auteur

        Tonny, leuk om te lezen. Tuurlijk mag dat. Maar weet wel dat ik op mijn website ook regelmatig nadelen van zuivel benoem. Een deel van de mensen gaat er namelijk helemaal niet goed op. En dat zijn vooral mensen met auto-immuunziekten, mijn belangrijkste doelgroep. Als men het verdraagt is gefermenteerde zuivel een prima voedingsmiddel, maar voor de mensen bij wie het immuunsysteem erop reageert kan het tot ontsteking en verergering van klachten leiden.

    4. avatar

      Nicole Weijling-Dissel

      Dank voor het delen van dit krachtig en duidelijke artikel over gefermenteerde voeding!!

      In de Oersterk opleiding was je hierover al duidelijk. En ben ik sindsdien weer meer gefermenteerde voeding gaan gebruiken.

      Maar dit is een hele mooie verdieping! Ik probeer nu daarom nu iedere dag โ€˜ietsโ€™ en variatie van gefermenteerde voeding te eten

      Nogmaals DANK Ruud ?

      Zo helder omschreven,
      voor mezelf om toe te passen en voor mijn cliรซnten om het goed uit te kunnen leggen!

      Groet,
      Nicole
      X

      • avatar

        Ruud Rotteveel MSc. Auteur

        Nicolle, leuk om te lezen, dank voor je reactie! Deel het artikel gerust met je cliรซnten.

    Plaats een reactie op deze blog

    Geef hieronder jouw reactie. Je e-mailadres wordt niet getoond.
    Vereiste velden zijn gemarkeerd met: *

    Download dit bestand
    E-mailcursus

    Schildklierklachten Verminderen

    Ontdek in 7 mails hoe je klachten overwint

    "*" geeft vereiste velden aan

    Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

    Wat anderen zeggen

    Ik voel me fitter en opgewekter. Ik zou willen dat iedere arts een verwijzing naar jullie geeft om aandacht aan de voeding te besteden. Jullie weten veel en de cursus was kwalitatief zeer goed. Het is heel volledig. Deze kennis zou iedereen... Lees verder
    CB
    Carin B. 12 maart 2025
    Meer energie, dat heb ik gemerkt na een paar weken. Het zit goed in elkaar. Het wordt leuk gebracht en is ook motiverend. Het meest waardevol vond ik de informatie over eiwitten, koolhydraten en de samenhang van deze bestanddelen. Ik zou dit... Lees verder
    JV
    Jan Van der Velde 12 maart 2025
    Jullie programma is heel goed voorbereid en uitgedokterd. De gezonde voeding, verse groenten en fruit, geen bewerkte voeding, suikers schrappen, heeft mij een enorme boost gegeven, veel meer energie, minder vlug vermoeid en welgezind. Ik zou het programma aan iedereen aanraden die... Lees verder
    LV
    Leen Vande Woude 11 maart 2025
    Ben heel positief! Meer inzicht gekregen waarom ik schommel in mijn energie. Daardoor let ik beter op wat ik eet, waardoor ik weer beter in mijn energie zit. Jullie programma brengt rust, omdat je weet waar je je op moet focussen. Ik... Lees verder
    SC
    Susy Cascado 11 maart 2025
    De concrete doelen die ik heb behaald: veel meer energie, veel minder depressieve gevoelens. Tot mijn verbazing heeft het ook een positieve invloed gehad op mijn angst/ onrustgevoel, had ik maar eerder geweten dat voeding daar ook invloed op had. Jullie kennis... Lees verder
    V*
    Vera ****** 11 maart 2025