Inhoud van deze blog
Lolly’s, zuurtjes en ander snoep, snacks, sauzen, taarten, frisdranken, kleurige alcoholische drankjes… Fabrikanten gebruiken graag kunstmatige kleurstoffen om ze wat aantrekkelijker eruit te laten zien. Ook de kleur van minder voor de hand liggende voedingsmiddelen wordt ermee verbeterd. Denk aan erwten in blik, mosterd, piccalilly, rood fruit in blik of glas, zuivelproducten, de korst van kaas en – ook onverwacht toch? – gerookte vis en voorgekookte schaaldieren. Meestal staat de naam van de synthetische kleurstof of een E-nummer op het etiket in de ingrediëntenlijst.
Synthetische kleurstoffen zijn iets anders dan natuurlijke pigmenten uit voeding, denk aan het kleuren met gemalen kurkuma, bietensap of cacaopoeder. Kunstmatige kleurstoffen worden gewonnen uit petroleum. Ze komen in de natuur niet voor, maar zijn dus chemisch in een fabriek gemaakt. Bij het auto-immuun paleo dieet (AIP dieet) wordt voeding met kunstmatige (synthetische) kleurstoffen afgeraden. Net zoals andere kunstmatige toevoegingen en conserveermiddelen. Je kunt ze voor de zekerheid maar beter zoveel mogelijk vermijden als je een auto-immuunziekte hebt. Grote vraag: waarom eigenlijk? Wat maakt kunstmatige kleurstoffen schadelijk? Wat is hierover bekend? Je leest het in deze blog.
Goedgekeurde kunstmatige kleurstoffen
In Amerika heeft de FDA – de Amerikaanse voedselautoriteit – veel kleurstoffen vanwege bewezen schade verboden. Er zijn nu nog negen kunstmatige kleurstoffen over die wel zijn goedgekeurd: Blue 1, Blue 2, Citrus Red 2, Green 3, Orange B, Red 3, Red 40, Yellow 5 en Yellow 6. In Europa heb je de Azo-kleurstoffen. Dit zijn ook kunstmatige kleurstoffen, die zijn goedgekeurd door de EFSA – de Europese autoriteit voor voedselveiligheid. De Azo-kleurstoffen hebben een E-nummer. Klik hier voor meer informatie.
Dit betekent dat de EFSA zegt dat deze stof niet schadelijk is voor je gezondheid. Voor de volledigheid: E-nummers E100-199 zijn allemaal kleurstoffen – en dat kunnen natuurlijke of kunstmatige versies zijn. Ook interessant om te weten: ondanks verschillende regelgeving rond voedselkleuren is de aanpak in de VS en Europa vergelijkbaar. En als een gebruikte kleurstof niet voor import is goedgekeurd, dan moet de exporteur de kleurstof aanpassen.[1]
Southampton Six Study – relatie met hyperactiviteit
Toch deed een aantal kleurstoffen in 2007 stof opwaaien naar aanleiding van een studie – de Southampton studie.[2] Het gaat hier om vijf Azo-kleurstoffen (E102-tartrazine, E110-oranjegeel/zonnegeel S, E122-karmozijn, E124-ponceau 4R en E129-allurarood AC) en E104-choniline.[3] De conclusie uit de studie was dat deze synthetische kleurstoffen kinderen hyperactief kunnen maken. De EFSA betwijfelde dit resultaat – vond dat er onvoldoende bewijs was. Het Europarlement wilde de kleurstoffen het liefst verbieden, maar moest door de houding van de EFSA genoegen nemen met een compromis. Fabrikanten zijn nu verplicht om op hun etiket te zetten: ‘Deze kleurstoffen kunnen de activiteit of oplettendheid van kinderen nadelig beïnvloeden.'[4] Dit is op zich natuurlijk een mooi resultaat. Het kan er alleen nogal in kleine lettertjes opstaan. Dus het is oppassen geblazen als je ze wilt vermijden! En dat wil je.
Kunstmatige kleurstoffen in verband met gezondheidsproblemen
Verder tonen veel Amerikaanse onderzoeken aan dat kunstmatige kleurstoffen slecht nieuws zijn. Al is het – net als met elk voedselingrediënt – moeilijk om de langetermijneffecten van kleurstoffen in mensen te onderzoeken. Je kunt nou eenmaal met mensen geen jarenlange, gecontroleerde onderzoeken op voedingsgebied opzetten.
Knaagdierenonderzoek met synthetische kleurstoffen vindt wel plaats en laat een verontrustend beeld zien. In een studie bij muizen leidde de consumptie van de kleurstoffen Red 40 en Yellow 6 – de meest gebruikte kleurstoffen wereldwijd – tot de ontwikkeling van colitis – een aandoening waarbij de dikke darm ontstoken is.[5] Ook zorgen kleurstoffen bij knaagdieren voor kwaadaardige celdeling, meer tumoren, schade aan het DNA in de maag en dikke darm en verhoogde sterftekans – afhankelijk van de kleurstof en het soort knaagdier. Blue 2 blijkt verder een statistisch significante verhoging van een specifieke tumor bij mannelijke ratten te geven. En van Red 3 is aangetoond dat het kankerverwekkend is voor de schildklier. En van enkele veel voorkomende kleurstoffen zoals Red 2, Red 40 en Yellow 5 was er sprake van DNA-schade in de spijsverteringsorganen van muizen bij veel lagere dosis dan de geaccepteerde dagelijkse inname.
Kijkend naar de moleculaire eigenschappen van kunstmatige kleurstoffen is het begrijpelijk dat ze bij zoogdieren bijdragen aan kanker. Veel van de veelgebruikte kleurstoffen in de VS bevatten benzidine, een chemisch kankerverwekkend stofje dat niet in de natuur voorkomt. De FDA kijkt naar vrij benzidine in kleurstoffen, maar niet naar de gebonden versie. Gebonden benzidine kan in je lijf door spijsverteringsenzymen worden losgemaakt, maar dat meet de FDA dus niet. Je wordt hierdoor vermoedelijk meer aan deze kleurstoffen blootgesteld dan we aannemen.
In 2010 kwam er een rapport uit: Food Dyes: A Rainbow of Risks dat de veiligheid van kleurstoffen in twijfel trok – vergelijkbaar met de Southampton Six Study. Het rapport schreef dat zeven van de FDA-toegestane kleurstoffen bijdragen aan kanker bij laboratoriumdieren. En verder werden vier kleurstoffen in verband gebracht met niet veel voorkomende, maar wel heftige allergische reacties. Yellow 5 verergert bijvoorbeeld astma bij sommige mensen, zeker bij een kruisgevoeligheid voor aspirine. En sommige studies suggereren dat kleurstoffen bijdragen aan gedragsproblemen, zoals ADHD, rusteloosheid en slaapstoornissen en hyperactiviteit. En dat sluit aan bij het Europese onderzoek!
Verder zijn kunstmatige kleurstoffen ook in verband gebracht met:
- Atopische dermatitis (eczeem)
- Allergische rhinitis – hieronder valt hooikoorts
- Giftig effect op de lever
- Verstoorde werking van mitochondriën – de energiecentrales die in je cellen energie aanmaken
- Angio-oedeem
En mogelijk veroorzaakt de witte kleurstof titaniumdioxide (E171) DNA schade! Eerder dacht men dat titaniumdioxide veilig was, maar momenteel zijn daar twijfels over. Op de website van het Voedingscentrum staat het volgende:[6]
“De Europese Commissie en de lidstaten willen het gebruik van E171 in voedsel verbieden in Europa. De Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) kan namelijk niet uitsluiten of titaandioxide het DNA beschadigt en stelt dat het niet veilig is.”
Titaandioxide wordt sinds de jaren 60 als witte kleurstof gebruikt. Het zit bijvoorbeeld in tandpasta, kauwgom, drop met een wit laagje, chocola met een wit laagje, roomijs(taart), decoratie op koek en gebak – zoals glazuur en strooisels – en witte sauzen. Het wordt dus in voedingsmiddelen gebruikt om producten een mooie kleur of glans te geven – lekker belangrijk…
Maar wat hebben kunstmatige kleurstoffen nou precies met auto-immuunziekten te maken?
Laten we daar eens op ingaan.
Kunstmatige kleurstoffen en auto-immuunziekten
Sinds het wijdverspreide gebruik van kunstmatige kleurstoffen is het aantal allergieën en andere immuun-gerelateerde aandoeningen toegenomen. De afgelopen 50 jaar is het gebruik van kunstmatige kleurstoffen in voeding en dranken met zo’n 500 procent toegenomen!
Kleurstoffen krijgen we niet alleen via voeding en dranken binnen. We kunnen ze ook via de huid opnemen. Bijvoorbeeld vanuit cosmetica en farmaceutische producten. De moleculen van synthetische kleurstoffen zijn klein en ons immuunsysteem vindt het lastig om zichzelf ertegen te verdedigen. Synthetische kleurstoffen kunnen zich aan voedingseiwitten en aan lichaamseiwitten binden en zijn zo in staat om het immuunsysteem te verstoren.
De inname van kunstmatige kleurstoffen – uit voeding en dranken – en hun capaciteit om aan lichaamseiwitten te binden kan grote gevolgen voor het immuunsysteem hebben. Zo kan dit leiden tot:
- Ontsteking
- Lekkende darm
- Kruisreacties
- Auto-immuniteit – situatie waarbij het immuunsysteem lichaamseigen cellen aanvalt
- Neurologische gedragsstoornissen
De binding van kleurstoffen aan lichaamseigen eiwitten speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van immuunreacties en overgevoeligheden die met verschillende kleurstoffen in verband zijn gebracht.
En dat is nog niet alles. Doordat kunstmatige kleurstoffen aan voedingseiwitten kunnen binden, kunnen deze eiwitten minder goed verteerd worden in het maagdarmkanaal. Ze blokkeren namelijk de werking van spijsverteringsenzymen. Dit zijn een soort schaartjes die eiwitten in kleine stukjes knippen, waarna ze in de dunne darm opgenomen kunnen worden. De kleurstoffen zorgen er dus voor dat deze schaartjes de eiwitten niet in kleine stukjes kunnen knippen. Het gevolg daarvan is dat een deel van die eiwitten in de darmen aanwezig blijft, omdat de eiwitten te groot zijn om opgenomen te kunnen worden. Daar kunnen ze vervolgens ontsteking veroorzaken – met een lekkende darm als gevolg.
Normaal gesproken kunnen alleen kleine voedingsdeeltjes via de darmbarrière in de bloedbaan en lymfebaan worden opgenomen, maar bij een lekkende darm kunnen ook de onverteerde voedingsdeeltjes – die eigenlijk te groot zijn – worden opgenomen. Deze worden door het immuunsysteem als vijandig beschouwd en daarom aangevallen. Dit leidt tot nog meer ontsteking, maar kan mogelijk ook leiden tot kruisreacties en auto-immuunreacties – hierbij valt het immuunsysteem lichaamseigen cellen aan.
Als synthetische kleurstoffen zich in het lichaam verspreiden en daar aan verschillende lichaamscellen binden, kunnen ze mogelijk bijdragen aan de ontwikkeling van auto-immuniteit. Dit zit zo. Doordat de kleurstoffen zich aan je cellen binden, veranderen je cellen van structuur. Hierdoor herkent je immuunsysteem je cellen niet meer en beschouwt het ze als vijandig. Het immuunsysteem val deze veranderde cellen dan aan – dit is auto-immuniteit. Als kleurstoffen zich bijvoorbeeld aan leverenzymen binden, dan kunnen auto-immuunreacties tegen je lever het resultaat zijn. En als kleurstoffen zich aan de hemoglobine in je rode bloedcellen binden, dan kan het immuunsysteem je rode bloedcellen gaan vernietigen. En zo kan dit tot een laag gehalte aan rode bloedcellen – laag RBC of erytrocyten – leiden.[7]
Gebrekkige studies naar veiligheid
Tot slot kun je je vraagtekens plaatsen bij de opzet van de studies naar veiligheid. Sommige studies gebruikten maar weinig dieren. En een ander onderzoek met knaagdieren duurde bijvoorbeeld maar twee jaar, terwijl pas in het derde jaar de aan voeding gerelateerde kankers naar boven komen. Ook is er een gebrek aan het testen van combinaties van kleurstoffen – terwijl juist de combinaties bepaalde bijwerkingen kunnen geven. En welke invloed hebben kleurstoffen op het zenuwstelsel (hersenen) van opgroeiende kinderen? Ook dat is nog niet getest. Dat is een groot vraagteken. Met andere woorden – het bewijs uit de bestaande studies naar veiligheid is allesbehalve overtuigend te noemen.
Je mag dus terecht alle synthetische kleurstoffen zoveel mogelijk vermijden – dat is wel duidelijk als je dit allemaal leest. In Amerika is de inname van kleurstoffen nu pakweg vijftig keer hoger dan zestig jaar geleden. En zoals we in het begin al schreven – kunstmatige kleurstoffen zitten soms in minder voor de hand liggende voedingsmiddelen, zoals het beschermlaagje om een worst en sinaasappelschil. Helemaal niet zo makkelijk om te mijden dus. En ja, die sinaasappel ziet er wellicht aantrekkelijker uit – maar je zou het niet verwachten toch? En een sinaasappel heeft nou eenmaal geen etiket. Het valt dus niet mee om synthetische kleurstoffen uit voeding te mijden. Al zitten er gelukkig in biologische verwerkte producten uiteraard natuurlijke kleurstoffen.
Al is een lichtpuntje dat de situatie hier in Europa wel beter is dan in de VS. In Engeland bijvoorbeeld wordt een aardbeien-sundae met échte aardbei gekleurd – in de VS met Red 40. En daarbij hebben in Europa zoals gezegd de meeste voedingsmiddelen een waarschuwingslabel – in ieder geval degenen die gekleurd zijn met de Azo-kleurstoffen. Al moet je er dan wel goed op letten – en je product met een vergrootglas van alle kanten bestuderen.
Conclusie
Kunstmatige kleurstoffen dragen niet bij aan de voedingswaarde van ons eten. Dat is helder. Er is eigenlijk geen enkele reden dus om ze te consumeren. Dat wisten we al. Maar alle studies tot nu toe laten dus ook nog eens zien dat ze zelfs behoorlijk ongezond kunnen zijn en vermoedelijk ook bij mensen tot allerlei ziekten en kwalen kunnen leiden. Ondanks de goedkeuring door de EFSA en FDA. Hoe kunnen we voeding op een gezonde manier kleuren? Zonder alle risico’s van kunstmatige kleurstoffen? Dan biedt de natuur ons natuurlijk prachtige alternatieven, zoals bietensap voor rode of roze kleur, cacaopoeder voor een bruin tintje en kurkuma of saffraan voor een prachtige gele kleur. En koop je een biologisch product in de winkel, dan kun je ervan op aan dat ze natuurlijk gekleurd zijn. Wel zo’n fijn idee. Al blijft het zinnig om etiketten te checken.
Download Complete AIP Dieet Voedingslijsten
Ontvang de AIP Dieet Voedingslijsten direct in je mailbox. Zo zie je in één oogopslag wat je wel/niet kunt eten. Download nu tijdelijk gratis.
Complete AIP Dieet Voedingslijst
Deze lijsten nemen je twijfels over wat wel/niet AIP-geschikt is weg.
- Klik hier om alle bronnen te zien
- [1] http://nl.binmeibio-es.com/info/comparison-of-food-color-regulations-in-the-eu-23268535.html
[2] McCann, D. et al., Food additives and hyperactive behaviour in 3-year-old and 8/9-year-old children in the community: a randomised, double-blinded, placebo-controlled trial, The Lancet, VOLUME 370, ISSUE 9598, P1560-1567, NOVEMBER 03, 2007, DOI:https://doi.org/10.1016/S0140-6736(07)61306-3
[3] https://www.foodwatch.org/nl/onze-campagne-themas/onderwerpen/e-nummers/omstreden-kleurstoffen/
[4] https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2008R1333:20130624:EN:PDF
[5] He, Z., Chen, L., Catalan-Dibene, J., Bongers, G., Faith, J. J., Suebsuwong, C., … & Lira, S. A. (2021). Food colorants metabolized by commensal bacteria promote colitis in mice with dysregulated expression of interleukin-23. Cell Metabolism.
[6] https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/titaandioxide-e171-.aspx
[7] Vojdani, A., & Vojdani, C. (2015). Immune reactivity to food coloring. Altern Ther, 21, 1-100.Overig:
Meer informatie Azo-kleurstoffen:
https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/azo-kleurstoffen.aspx