Saponinen

Wat zijn saponinen?

Saponinen – waaronder glykoalkaloïden – zijn suikerverbindingen die in verschillende planten te vinden zijn. Ze hebben zeepachtige (emulgerende) eigenschappen en worden daarom in shampoos en zeep gebruikt. Ze komen net als lectinen in veel planten voor en beschermen de plant tegen insectenvraat, bacteriën en schimmels. Saponinen behoren dus net als lectinen tot het afweersysteem van planten. Ze komen onder andere voor in sesamzaad, haver,  peulvruchten, nachtschades, spinazie en knoflook. Planten bevatten niet één saponine, maar een mix van verschillende saponinen.[1]

Gezonde en schadelijke saponinen

Sommige saponinen hebben heilzame effecten en worden daarom in de kruidengeneeskunde gebruikt. Daarentegen zijn er ook een aantal planten die potentieel schadelijke saponinen bevatten. Saponinen die – voor  een deel van de mensen – schadelijk kunnen zijn zitten in:

• Granen, zoals haver
• Pseudogranen, zoals quinoa
• Peulvruchten, zoals sojabonen, kikkererwten en kidneybonen
• Nachtschades, zoals aardappelen en tomaten

Schadelijke effecten van saponinen

Saponinen zijn in staat om de dunne darm lek te maken. Dit blijkt uit onderzoek bij cellen en verschillende diersoorten.[4-15] Om je cellen zitten celmembranen die vetten bevatten. Saponinen werken als zeep en kunnen vet oplossen. Door deze werking kunnen saponinen de darmcellen beschadigen, waardoor er kleine gaatjes in de de darmbarière komen.

Als gevolg van de beschadigde darmbarrière wordt de opname van voedingsstoffen belemmerd. Tegelijkertijd wordt de opname van stoffen die normaliter niet door het darmslijmvlies heen zouden dringen juist verhoogd.[2],[3] Als gevolg komen er ongewenste stoffen – zoals de saponinen zelf, maar ook bacteriën en onverteerde voedingseiwitten – in de bloedbaan terecht, waar het immuunsysteem op gaat reageren. Een ontstekingsreactie is het gevolg. Saponinen kunnen dus ontsteking veroorzaken en in stand houden. Ook bij gezonde personen belanden de saponinen uit aardappelen snel in de bloedbaan.

Ook kunnen saponinen rode bloedcellen kapot maken. Dit is problematisch als er veel saponinen in het bloed terecht komen. Verder kunnen bepaalde saponinen – glykoalkaloïden – het enzym acetyl cholinesterase remmen, wat een belangrijke rol binnen het zenuwstelsel speelt. Deze saponinen kunnen dus de werking van het zenuwstelsel verstoren.[4]

Saponinen verminderen

Bij aardappelen bevinden saponinen zich met name in de schil. Daarom is het aan te raden om aardappelen altijd te schillen en dus niet met schil te eten. Daarnaast kunnen saponinen afgebroken worden door fermentatie. Gefermenteerde soja bevat bijvoorbeeld veel minder sponinen dan soja wat niet gefermenteerd is. Daarentegen neemt het saponinegehalte nauwelijks af door koken. Saponinen zijn namelijk goed bestand tegen hitte, dus verhitten door middel van bijvoorbeeld koken heeft weinig zin.[16]

Klik hier voor alle bronnen

[1] Oakenfull, D. (1981). Saponins in food—a review.
Food Chemistry, 7(1), 19-40.
[2] Johnson, I. T., Gee, J. M., Price, K., Curl, C., & Fenwick, G. R. (1986). Influence of saponins on gut permeability and active nutrient transport in vitro. The Journal of nutrition, 116(11), 2270-2277.
[3] Keukens, E. A., de Vrije, T., van den Boom, C., de Waard, P., Plasman, H. H., Thiel, F., … & de Kruijff, B. (1995). Molecular basis of glycoalkaloid induced membrane disruption. Biochimica et Biophysica Acta (BBA)-Biomembranes, 1240(2), 216-228.
[4] https://thepaleodiet.com/are-potatoes-paleo
[5] https://thepaleodiet.com/quinoa-and-saponins-dr-cordain-responds-to-readers-questions
[6] Silvina Mariela Vidueiros, Ines Fernandez, Hector Daniel Bertero, Maria Estela Roux and Anabel Nora Pallaro. Effect of quinoa (Chenopodium quinoa, W) on the intestinal mucosa of growing Wistar rats. The FASEB Journal, April 2012 vol. 26 no. 1 Supplement 1033.4
[7] Iablokov V, Sydora BC, Foshaug R, Meddings J, Driedger D, Churchill T, Fedorak RN. Naturally occurring glycoalkaloids in potatoes aggravate intestinal inflammation in two mouse models of inflammatory bowel disease. Dig Dis Sci. 2010 Nov;55(11):3078-85.
[8] Knudsen D, Jutfelt F, Sundh H, Sundell K, Koppe W, Frøkiaer H. Dietary soya saponins increase gut permeability and play a key role in the onset of soyabean-induced enteritis in Atlantic salmon ( Salmo salar L.). Br J Nutr. 2008 Jul;100(1):120-9.
[9] Chao AC, Nguyen JV, Broughall M, Recchia J, Kensil CR, Daddona PE, Fix JA. Enhancement of intestinal model compound transport by DS-1, a modified Quillaja saponin. J Pharm Sci. 1998 Nov;87(11):1395-9.
[10] Estrada A, Li B, Laarveld B. Adjuvant action of Chenopodium quinoa saponins on the induction of antibody responses to intragastric and intranasal administered antigens in mice. Comp Immunol Microbiol Infect Dis. 1998 Jul;21(3):225-36.
[11] Gee JM, Wal JM, Miller K, Atkinson H, Grigoriadou F, Wijnands MV, Penninks AH, Wortley G, Johnson IT. Effect of saponin on the transmucosal passage of beta-lactoglobulin across the proximal small intestine of normal and beta-lactoglobulin-sensitised rats. Toxicology. 1997 Feb 28;117(2-3):219-28.
[12] Johnson IT, Gee JM, Price K, Curl C, Fenwick GR. Influence of saponins on gut permeability and active nutrient transport in vitro. J Nutr. 1986 Nov;116(11):2270-7.
[13] Onning G, Wang Q, Weström BR, Asp NG, Karlsson BW. Influence of oat saponins on intestinal permeability in vitro and in vivo in the rat. Br J Nutr. 1996 Jul;76(1):141-51.
[14] Gee JM, Wortley GM, Johnson IT, Price KR, Rutten AA, Houben GF, Penninks AH. Effects of saponins and glycoalkaloids on the permeability and viability of mammalian intestinal cells and on the integrity of tissue preparations in vitro. Toxicol In Vitro. 1996 Apr;10(2):117-28.
[15] Atkinson HA, Johnson IT, Gee JM, Grigoriadou F, Miller K. Brown Norway rat model of food allergy: effect of plant components on the development of oral sensitization. Food Chem Toxicol. 1996 Jan;34(1):27-32.
[16] Reddy, N. R., & Pierson, M. D. (1994). Reduction in antinutritional and toxic components in plant foods by fermentationa. Food Research International, 27(3), 281-290.