Vitamine B12

Vitamine B12 staat ook wel bekend als cobalamine en komt van nature alleen in dierlijke voedingsmiddelen voor. In de voeding komen verschillende vormen van vitamine B12 voor: methylcobalamine, hydroxycobalamine en S-adenosylcobalamine.

Voedingsbronnen van vitamine B12

Vitamine B12 komt van nature alleen in dierlijke voedingsmiddelen voor. Sommige mensen denken dat vitamine B12 ook van nature in plantaardige voeding voorkomt, maar dat is niet juist. Voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine B12 zijn onder andere vlees, gevogelte (kip, kalkoen), vis, schaal- en schelpdieren en eieren. Daarnaast is aan sommige plantaardige voedingsmiddelen vitamine B12 toegevoegd. Bijvoorbeeld aan amandelmelk en kokosyoghurt.

Functies van vitamine B12

Vitamine B12 speelt een rol bij de:

• Vorming van rode bloedcellen, die zuurstof vervoeren
• Werking van het zenuwstelsel
• Weerstand
• Energievoorziening
• Stofwisseling van foliumzuur

Opname van vitamine B12

Het vitamine B12 dat in de voeding zit is altijd aan een eiwit gebonden. In de maag zorgt het maagzuur ervoor dat de vitamine B12 en het eiwit van elkaar worden gescheiden. Vervolgens wordt de vitamine B12 aan ‘intrinsic factor’ gebonden. Dit is een eiwit dat in de maag wordt aangemaakt en dat nodig is voor de opname van vitamine B12 in de dunne darm.

Vitamine B12-opslag

Vitamine B12 kan in het lichaam worden opgeslagen. Dit gebeurt met name in de lever. Naar schatting kan er twee tot vijf milligram vitamine B12 opgeslagen worden. Deze voorraad wordt aangesproken indien er te weinig vitamine B12 via de voeding binnenkomt. Het duurt enige tijd voordat deze opslag uitgeput is en een vitamine B12-tekort in het bloed zichtbaar wordt. Dit betekent dat vegetariërs en veganisten, die weinig (dierlijke) voeding met vitamine B12 eten, nog een lange tijd een normale vitamine B12-waarde in het bloed kunnen hebben.

Vitamine B12-tekort

Een vitamine B12-tekort komt vaker voor onder mensen met auto-immuunziekten van de schildklier dan onder gezonde mensen. Veel mensen met Hashimoto hebben ook nog een andere auto-immuunziekte, namelijk auto-immuun gastritis. Dit is een auto-immuunziekte van de maag, waarbij het maagslijmvlies door het immuunsysteem wordt aangevallen en beschadigd en ontstoken raakt. De maag speelt een belangrijke rol bij de opname van vitamine B12. Als het maagslijmvlies beschadigd raakt kan vitamine B12 niet meer goed worden opgenomen, waardoor een tekort aan vitamine B12 ontstaat.[1], [2]

Andere oorzaken van een vitamine B12-tekort zijn:[3]

• Vegetarische en veganistische voeding.
• Verkeerde darmbacteriën die vitamine B12 verbruiken, waardoor er minder voor jou overblijft.
• Chronisch gebruik van maagzuurremmers door verminderde aanmaak van maagzuur met intrinsic factor, wat nodig is voor de opname van vitamine B12.
• Gebruik van het medicijn metformine (o.a. bij diabetes type 2).
• Veroudering door verminderde aanmaak van maagzuur met intrinsic factor.
• Verminderde opname door maag-darmziekten (Crohn, Colitis, pancreatitis).
• Aandoeningen waarbij de maagzuurproductie verminderd is, zoals een chronische maagontsteking.
• Mensen die een maagverkleining hebben.
• Lachgas.

Hoe wordt de diagnose vitamine B12-tekort gesteld?

Vitamine B12-tekort diagnostiek is complex en daarom wordt een tekort regelmatig over het hoofd gezien. Voor een goede diagnose moet je naar bloedwaarden kijken, maar ook naar symptomen.

Wat zijn symptomen van een vitamine B12-tekort?

Er zijn verbanden gevonden tussen laag-normale vitamine B12 serumwaarden en cognitieve achteruitgang, Alzheimer, vasculaire dementie, Parkinson en depressie.[6]

Daarnaast kan een vitamine B12-tekort zich uiten in:[7]

Neurologisch:

• Tintelingen, doof gevoel, brandend gevoel in armen, benen, handen en/of voeten, zenuwpijn, op “watten” lopen, uitvalsverschijnselen
• Concentratiestoornissen, geheugenproblemen
• Afasie: niet op de juiste woorden kunnen komen, verkeerde woorden gebruiken, verspreken
• Ataxie: onverklaarbaar vallen, of ergens tegen aan lopen, verlies van positiegevoel, dingen omgooien, struikelen, moeilijk lopen
• Verminderde pijnbeleving en fijne motoriek
• Verminderde reuk en smaak

Psychisch:

• Depressie, nervositeit, geïrriteerdheid, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, gedragsveranderingen, apathie
• Dementie, verwardheid
• Psychose, paranoia, hallucinaties

Overig:

• Spierpijn en krachtsverlies
• Glossitis (ontstoken tong), branderige, pijnlijke of prikkelende tong, gevoelige mond
• Vermoeidheid, slaperigheid, zwakte
• Misselijkheid, verlies van eetlust, gewichtsverlies
• Menstruatieklachten, zoals uitblijven menstruatie, hevige menstruatie, te lange menstruatie, verergerde menstruatiepijn
• Gewrichtsklachten
• Kortademigheid, benauwdheid, hartkloppingen
• Duizeligheid
• Bleekheid van de huid
• Koud hebben
• Impotentie
• Onvruchtbaarheid
• Haaruitval
• Veranderingen in gezichtsveld, wazig zien
• Darmklachten
• Incontinentie en/of vaak plassen
• Hoofdpijn
• Abnormale reflexen
• Spiertrekkingen en spierkrampen
• Oorsuizen

Bloedonderzoek bij vitamine B12-tekort

De volgende bloedwaarden geven inzicht in de vitamine B12-status:

• Vitamine B12
• Methylmalonzuur (MMA)
• Hemoblobine (Hb)
• Mean Corpuscular Volume (MCV)
• Homocysteïne

Vitamine B12

De ondergrens van vitamine B12 ligt vermoedelijk ergens rond de 148 pmol/L. Heb je een lagere waarde, dan is er sprake van een vitamine B12-tekort. Maar het blijkt dat mensen met een ‘normale’ vitamine B12 serumwaarde tussen 148 pmol/L en 260 pmol/L ook klachten van een vitamine B12-tekort kunnen ervaren.[4],[5] Daarom wordt dit ook wel het grijze gebied genoemd.

Muskiet en Mathus-Vliegen schrijven in een reactie op het ‘NHG-Standpunt Diagnostiek van vitamine- B12-deficiëntie’ het volgende:

“Bij een vitamine B12 tussen 148 en 250 pmol/l is volgens het Standpunt een tekort onwaarschijnlijk, maar sluit dit niet geheel uit. Indien daarbij de klachten suggestief zijn voor een tekort, of de patiënt blijft twijfelen aan het uitsluiten van een oorzakelijk verband, kan een methylmalonzuur (MMA) bepaling een mogelijk tekort minder waarschijnlijk maken. Bij zulke laag-normale waarden en klachten kan ook een proefbehandeling met oraal vitamine B12 worden overwogen. Deze klachten dienen dan binnen enkele maanden te verdwijnen.”[3]

Methylmalonzuur (MMA)

Methylmalonzuur (MMA) is een organisch zuur dat meestal verhoogd is bij een vitamine B12-tekort. En meer specifiek bij een tekort aan adenosylcobalamine. Dit is één van de twee actieve vormen van vitamine B12. Een tekort aan vitamine B12 zorgt meestal (maar niet altijd) voor een verhoogd methylmalonzuur.

Verhoogde serumwaarden van methylmalonzuur worden ook gevonden bij:

• Nierinsufficiëntie
• Hypovolemie (laag circulerend bloedvolume)
• Bacteriële overgroei in de darmen (SIBO)

Daarom kan methylmolonzuur in deze situaties niet gebruikt worden voor de diagnose van een vitamine B12-tekort. Je kunt bij nierpatiënten en hypovolemie wel methylmolonzuur in urine testen.

De waarde van methylmolonzuur kan vals-normaal zijn bij het gebruik van antibiotica (of bij recent gebruik), omdat deze de darmbacteriën doden die nodig zijn om proprionzuur (de voorloper van methylmalonzuur) te maken.[8]

Hemoglobine (Hb)

Hemoglobine is een eiwit in rode bloedcellen. Het zorgt ervoor dat rode bloedcellen zuurstof kunnen transporteren van je longen naar de rest van je lichaam. Hemoglobine wordt gemeten bij het vermoeden van bloedarmoede. Het is niet bedoeld voor het meten van een vitamine B12-tekort, maar je kunt er wel een B12-tekort mee op het spoor komen. Een verlaagd hemoglobine kan namelijk duiden op een tekort aan vitamine B12.

Hemoglobine verlaagd = bloedarmoede door ijzertekort of tekort aan vitamine B12 en/of foliumzuur.[9]

Om te achterhalen of de bloedarmoede door een tekort aan B12 wordt veroorzaakt, moet het MCV gemeten worden.

Mean Corpuscular Volume (MCV)

Mean Corpuscular Volume (MCV) is de gemiddelde grootte van rode bloedcellen (erythrocyten). Deze test wordt meestal uitgevoerd om de oorzaak van bloedarmoede (anemie) te achterhalen.

MCV verhoogd = tekort aan vitamine B12 en/of foliumzuur.
MCV verlaagd = ijzertekort.

Helaas kan er bij een verhoogd MCV nog geen onderscheid gemaakt worden tussen een tekort aan B12 en foliumzuur. Daarom moeten deze bloedwaarden nog apart gemeten worden.[10]

Homocysteïne

Homocysteïne is een eiwit wat in iedere lichaamscel aanwezig is. Een verhoogde hoeveelheid is schadelijk. Deze test wordt gedaan om te onderzoeken of er bij bloedarmoede (anemie) een tekort is aan foliumzuur, vitamine B12 of vitamine B6. Of om een vergrote kans op hart- of herseninfarct op te sporen.

Homocysteïne verhoogd = tekort aan actief foliumzuur en mogelijk een tekort aan vitamine B12 en/of vitamine B6. In sommige gevallen is er sprake van een erfelijke afwijking.

Bij een verhoogd homocysteïnegehalte is het niet mogelijk om onderscheid te maken tussen een tekort aan foliumzuur, B12 en B6. Daarom moeten deze bloedwaarden nog apart gemeten worden.[11]

Vitamine B12-tekort ondanks goede bloedwaarden

Sommige mensen die normale serum vitamine B12, methylmalonzuur en homocysteïne hebben in combinatie met symptomen van een vitamine B12-tekort, kunnen baat hebben bij een behandeling met vitamine B12.[8] Dit betekent dat een vitamine B12-tekort dus niet altijd met de huidige bloedwaarden en referentiewaarden gediagnosticeerd kan worden. Daarom is het ontzettend belangrijk om ook naar de symptomen te kijken. Zijn er duidelijke symptomen van een vitamine B12-tekort aanwezig? Dan is een proefbehandeling met vitamine B12 aan te raden, want een tekort aan vitamine B12 is schadelijk.[8]

Uitgebreid vitamine B12 bloedonderzoek aanvragen

Als je vermoed dat je een vitamine B12-tekort hebt is het belangrijk om dit door je arts te laten onderzoeken. Helaas hebben veel artsen weinig verstand van vitamine B12-tekort diagnostiek en niet iedere arts wil meewerken aan uitgebreid onderzoek. Als dit bij jou het geval is kun je het zelf (op eigen kosten) aanvragen. Klik hier om het ‘B12 bloedonderzoek uitgebreid’ te bestellen. Als je op de pagina komt moet je wel nog even een aantal keer bladeren om bij het onderzoek uit te komen.

Hoe kun je een vitamine B12-tekort oplossen? (behandeling)

Als het vitamine B12-tekort door een tekort in de voeding veroorzaakt wordt kan het mogelijk met alleen vitamine B12-rijke voedingsmiddelen aangevuld worden: vlees, gevogelte, vis, schaal- en schelpdieren, eieren, zuivel en/of B12 verrijkte plantaardige voedingsmiddelen. Maar als het B12-tekort wordt veroorzaakt door een opnameprobleem in het maag-darmstelsel, zijn vitamine B12 injecties of zuigtabletten nodig. Het gebruik van een zuigtablet heeft de voorkeur boven het gebruik van  een capsule, aangezien darmbacteriën vitamine B12 als voedingsbron kunnen gaan gebruiken. Door een zuigtablet te nemen, wordt de B12 via het mondslijmvlies opgenomen en komt het nauwelijks in de darmen terecht. Dit zorgt er ook voor dat de B12 uit zuigtabletten opgenomen kan worden ondanks opnameproblemen in het maag-darmstelsel. Een vitamine B12-zuigtablet werkt helaas niet bij iedereen. Bij sommige mensen werken alleen vitamine B12 injecties.

Belangrijk: laat eerst onderzoeken waarom je een vitamine B12-tekort hebt voordat je gaat aanvullen. Krijg je te weinig via de voeding binnen? Of is de opname verstoord door een tekort aan maagzuur en intrinsieke factor, zoals bij auto-immuun gastritis?

Is een teveel aan vitamine B12 schadelijk?

Op de website van het Voedingscentrum staat: De kans op nadelige gevolgen van te veel vitamine B12 is heel klein. Er zijn geen ongewenste effecten bekend bij mensen die langdurig te veel vitamine B12 innamen. Het lichaam zorgt ervoor dat er niet te veel vitamine B12 uit het maag-darmkanaal in het lichaam wordt opgenomen.[12]

Op de website van Stichting B12 Tekort vind je veel waardevolle informatie over vitamine B12.

Klik hier om de bronnen te zien

[1] Ness-Abramof, R., Nabriski, D. A., Shapiro, M. S., Shenkman, L., Shilo, L., Weiss, E., … & Braverman, L. E. (2006). Prevalence and evaluation of B12 deficiency in patients with autoimmune thyroid disease. The American journal of the medical sciences, 332(3), 119-122.
[2] Wang, Y. P., Lin, H. P., Chen, H. M., Kuo, Y. S., Lang, M. J., & Sun, A. (2014). Hemoglobin, iron, and vitamin B12 deficiencies and high blood homocysteine levels in patients with anti-thyroid autoantibodies. Journal of the Formosan Medical Association, 113(3), 155-160.
[3] Muskiet, F. A. J., & Mathus-Vliegen, E. M. H. (2015). Commentaar op het ‘NHG-Standpunt Diagnostiek van vitamine-B12-deficiëntie’. Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk, 40, 73-77.
[4] Wiersma, T., & Woutersen-Koch, H. (2014). NHG-Standpunt Diagnostiek van vitamine-B12-defici?ntie. Huisarts Wet, 57, 472-5.
[5] Muskiet, F., & Mathus-Vliegen, L. (2015). NHG-Standpunt miskent subklinische vitamine-B12-deficiëntie. Huisarts en wetenschap, 58(4), 196-197.
[6] Muskiet, F., & Mathus-Vliegen, L. (2015). NHG-Standpunt miskent subklinische vitamine-B12-deficiëntie. Huisarts en wetenschap, 58(4), 196-197.
[7] https://stichtingb12tekort.nl/vitamine-b12/zou-ik-een-b12-tekort-kunnen-hebben/
[8] https://stichtingb12tekort.nl/stichting-b12-tekort-artikelen/methylmalonzuur/
[9] https://www.nvkc.nl/zoek-een-test?id=223
[10] https://www.nvkc.nl/zoek-een-test/?id=256#:~:text=Normaal,kunnen%20per%20laboratorium%20iets%20vari%C3%ABren.
[11] https://www.nvkc.nl/zoek-een-test/?id=231
[12] https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-b12.aspx