Hoe voeding helpt met het beheersen van de ziekte van Crohn

Voeding heeft invloed op de symptomen bij de ziekte van Crohn. Door de juiste voeding te eten kun je herstel bevorderen, terwijl verkeerde voedingskeuzes voor een toename van klachten zorgen. In deze blog ontdek je hoe voeding kan helpen bij het beheersen van de ziekte van Crohn en het verminderen van de symptomen. Je leest welke voedingsmiddelen kunnen helpen met het verminderen van ontstekingen en het verbeteren van de darmgezondheid.

Veel mensen beseffen niet dat ze met voeding hun klachten kunnen beïnvloeden. Door de juiste voedingskeuzes te maken, kun je ontstekingen verminderen en herstel bevorderen, waardoor symptomen verminderen of zelfs verdwijnen. Sommige mensen hebben hierdoor minder medicijnen nodig of kunnen zelfs stoppen met hun medicatie. Het is alvast goed om te weten dat iedere persoon met Crohn anders op voeding reageert. Er is dus een persoonlijk dieet nodig. Verderop lees je hoe je tot zo’n persoonlijk dieet komt, waarmee je een betere controle over de ziekte van Crohn kunt krijgen.

Ontdek hoe je via voeding de symptomen van de ziekte van Crohn kunt beheersen en je levenskwaliteit kunt verbeteren. Lees verder om meer te weten te komen.

Wat is de ziekte van Crohn?

De ziekte van Crohn is een chronische aandoening die ontsteking van de darmwand veroorzaakt. Meestal wordt de ziekte ontdekt tussen het 15e en 30e levensjaar en het komt iets vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Crohn en colitis ulcerosa worden een ‘inflammatory bowel disease’ (IBD) genoemd.

De oorzaak van de ziekte van Crohn is onbekend, maar het wordt als een auto-immuunziekte beschouwd, waarbij het immuunsysteem ten onrechte de eigen darmen aanvalt en ontsteking veroorzaakt. In principe kan deze aandoening het hele spijsverteringskanaal aantasten, vanaf de mond tot aan de anus, maar het komt meestal voor in het onderste deel van de dunne darm en de dikke darm.

Periodes met ontstekingen (opvlamming: hierbij zijn klachten aanwezig) en herstel (remissie: hierbij nemen klachten af) wisselen elkaar af.

Vooral tijdens een periode met een actieve ontsteking worden voedingsstoffen minder goed opgenomen en houdt de darm schadelijke stoffen minder goed tegen. Schadelijke stoffen kunnen dan makkelijker door het darmslijmvlies lekken en in de bloedbaan terecht komen. Dit leidt tot vermoeidheid en diverse klachten.

De symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig. Voorbeelden van symptomen die vaak voorkomen zijn:

• Buikpijn en krampen
• Diarree
• Koorts
• Gewichtsverlies
• Vermoeidheid en algehele malaise
• Misselijkheid en verminderde eetlust
• Bloed en/of slijm bij de ontlasting

De invloed van voeding op de symptomen van de ziekte van Crohn

Sommige voedingsmiddelen kunnen de symptomen van de ziekte van Crohn verergeren, terwijl andere voedingsmiddelen kunnen helpen met het verminderen van symptomen. Als je weet welke voeding je beter kunt vermijden en wat je beter wél kunt eten, kun je de symptomen van de ziekte beter beheersen en neemt je levenskwaliteit toe.

De rol van voeding bij de behandeling van de ziekte van Crohn

Medicijnen zijn het belangrijkst binnen de reguliere medische behandeling van Crohn. Ze kunnen de ziekte niet genezen, maar zorgen wel voor een vermindering van klachten. Medicijnen remmen ontstekingen en kunnen ook helpen bij het voorkomen daarvan.

Daarnaast speelt voeding een rol binnen de behandeling. De juiste voedingskeuzes kunnen de symptomen verminderen en de algehele gezondheid van de darmen verbeteren. Het is wel belangrijk om op te merken dat de voedingsbehoeften van mensen met deze ziekte kunnen variëren, afhankelijk van de ernst van de aandoening en de individuele symptomen.

Helaas is er nog geen speciaal dieet wat voor iedere Crohn-patiënt even goed werkt. Iedere persoon is anders en reageert ook anders op voeding. Het is dus een individuele zoektocht naar welke voeding het best voor jou werkt.

Wel kan gezegd worden dat gezond eten kan zorgen voor onder andere een:

• Betere weerstand
• Voorkomen van een opvlamming van de ziekte
• Sneller herstel na een opvlamming of operatie
• Goed gewicht
• Meer energie
• Betere levenskwaliteit

Wat is gezonde voeding?

Elke dag heeft je lichaam een bepaalde hoeveelheid eiwitten, vetten, koolhydraten, vitamines, mineralen, vezels en vocht nodig. Door veel te variëren, vergroot je de kans dat je alle benodigde voedingsstoffen binnenkrijgt.

Hoewel mensen verschillend op een voedingsmiddel kunnen reageren, wordt onbewerkt of minimaal bewerkt voedsel over het algemeen als gezond beschouwd. Voeding is minimaal bewerkt als er het volgende mee is gebeurt:

• Gestoomd of gekookt
• Gebakken
• Geroosterd
• Gedroogd
• Geperst
• Gemalen
• Gepasteuriseerd
• Gekoeld
• Ingevroren
• Gefermenteerd

Een belangrijk kenmerk van onbewerkt en minimaal bewerkt voedsel is dat het slechts één of enkele ingrediënten bevat (check de ingrediëntenlijst van de producten die je koopt). De volgende voedingsmiddelen worden over het algemeen als gezond beschouwd:

• Groente
• Peulvruchten, zoals pinda’s, soja, bonen en erwten
• Fruit
• Paddenstoelen
• Kruiden en specerijen
• Noten
• Zaden
• (Extra vierge) olijfolie
• Eieren
• Zuivel, zoals kaas, yoghurt, kwark en kefir
• Onbewerkt vlees
• Gevogelte
• Vis en schaal- en schelpdieren

Dranken:

• Water
• Koffie en thee zonder suiker

Volgens de richtlijnen van de Gezondheidsraad doen we er goed aan om dagelijks minimaal 200 gram groente en 200 gram fruit te eten. Daarnaast is het advies om minimaal één keer per week vis te eten en bij voorkeur vette vis. Enkele voorbeelden hiervan zijn haring, zalm en sardientjes. Slechts een klein percentage van de Nederlandse bevolking voldoet aan deze richtlijnen. Hier valt voor de meeste mensen dus gezondheidswinst te behalen.

Hoe zit het bij jou?

Als je voornamelijk onbewerkte of minimaal bewerkte voeding eet, heb je een gezonde basis. Dit kan je al veel gezondheidswinst opleveren, maar helaas zorgt dit niet bij iedereen voor een vermindering van klachten. In sommige situaties is het aan te raden om het dieet aan te passen op de persoonlijke situatie. Bijvoorbeeld bij diarree, ondervoeding, opgeblazenheid, vernauwing van de darm en voedselovergevoeligheden. Hieronder worden de voedingsadviezen voor deze specifieke situaties beschreven.

Dieetadviezen bij de ziekte van Crohn

Er zijn verschillende dieetwijzigingen die kunnen helpen met het verminderen van de symptomen en het verbeteren van de algehele (darm) gezondheid. Hieronder vind je enkele aanbevolen wijzigingen van het dieet bij specifieke situaties.

Voedingsadvies bij diarree

Bij een ontstoken dikke darm wordt er minder vocht opgenomen. Dit veroorzaakt dunne, waterige ontlasting. Hiermee verlies je meer vocht en zout (natrium) dan normaal, wat tot klachten kan leiden.

Een tekort aan zout kun je herkennen aan de volgende symptomen:

• Vermoeidheid
• Duizeligheid
• Prikkelbaarheid
• Slaapstoornissen
• Concentratiestoornissen
• Spierkrampen
• Snel gewichtsverlies

Een tekort aan vocht leidt tot uitdroging. Dit kan ontstaan als je meer dan één dag diarree hebt. Uitdroging is te herkennen aan de volgende symptomen:

• Dorst, droge mond
• Sufheid
• Vermoeidheid
• Verminderde eetlust
• Hoofdpijn
• Donkere urine
• Minder dan 3 keer per dag veel kunnen plassen

Bij diarree is het belangrijk om uitdroging en een zouttekort te voorkomen. De volgende voedingsadviezen helpen daarbij. Ook helpen ze met het verminderen van diarree.

• Zorg ervoor dat je voldoende vocht binnenkrijgt, idealiter tussen de 2 en 3 liter per dag. De hoeveelheid is afhankelijk van de ernst van de diarree. Hoe meer diarree je hebt, hoe meer vocht je verliest en hoe meer vocht je moet innemen.
• Voeg meer (zee)zout toe aan je voeding.
• Consumeer zoutrijke voeding, zoals kaas, haring, bouillon en soep.
• ·Eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan voedingsvezels, zoals groente, fruit, havermout, zilvervliesrijst, rijstwafels van zilvervliesrijst, noten en zaden. Vezels helpen de ontlasting dikker te maken en hebben een ontstekingsremmend effect. Let op: FODMAP-rijke voeding kan bij sommige mensen diarree bevorderen. Verderop lees je meer over FODMAPs.

Daarnaast kan ORS (Oral Rehydration Solution) helpen om uitdroging en een zouttekort te voorkomen. Dit is een mix van zouten en suikers. Verder is er bij ernstige uitdroging een ziekenhuisopname nodig. Daar krijg je dan een infuus met vocht.

Voedingsadvies bij ondervoeding

Bij een opvlamming van de ziekte heeft je lichaam meer voedingsstoffen nodig. Je hebt dan meer eiwitten en calorieën nodig voor herstel. Tegelijkertijd kan de opvlamming tot een verminderde darmfunctie en een afname van de eetlust leiden, waardoor het een uitdaging is om voldoende te eten. Hierdoor wordt de toevoer en opname van voedingsstoffen belemmerd, wat ondervoeding kan veroorzaken. Zelfs bij mensen met overgewicht kan ondervoeding ontstaan.

Er is sprake van ondervoeding als je:

• In één maand minimaal drie kilo bent afgevallen, of in zes maanden minimaal zes kilo, terwijl dat niet je bedoeling was.
• Ondergewicht hebt: hiervan is sprake bij een BMI onder de 18,5.

Symptomen die kunnen optreden door ondervoeding zijn:

• Vermoeidheid
• Lusteloosheid
• Verminderde eetlust
• Verminderde weerstand (vaak infecties, verkoudheden, griep)
• Onbedoeld gewichtsverlies
• Duizeligheid

Eiwitten zijn belangrijke bouwstoffen voor het herstel van je lichaam. Daarom is het belangrijk dat je er voldoende van binnenkrijgt.

Bij ondervoeding of een verhoogde voedingsbehoefte door een opvlamming of een operatie die binnenkort plaatsvindt, kun je de volgende voedingsadviezen opvolgen:

• Eet vaak genoeg om voldoende voeding binnen te krijgen. Het kan nodig zijn om wel 6 á 7 keer per dag te eten.
• Eet voeding die rijk is aan calorieën: volle zuivelproducten, noten en notenpasta’s, zaden, pinda’s en pindakaas, vette vis, vet vlees, pure chocolade (minimaal 70 procent cacao), avocado en doe veel extra vierge olijfolie over je maaltijden.
• Eet eiwitrijke voeding: vlees, kip, vis, schaal- en schelpdieren, zuivel, eieren, peulvruchten (waaronder sojaproducten, pinda’s en pindakaas), noten en zaden.
• Gebruik eventueel eiwitpoeder, zoals wei-eiwit of rijstproteïne om je eiwitinname te verhogen.

Als je ondervoed bent, dan is het beter om iets minder gezond te eten dan helemaal niet te eten. Als het niet lukt om voldoende calorieën en eiwitten binnen te krijgen, kan een diëtist adviseren om drinkvoeding of sondevoeding te gebruiken.

Voedingsadvies bij opgeblazenheid en winderigheid

Opgeblazenheid en winderigheid ontstaan doordat er gasvorming in de darmen plaatsvindt. Dit wordt veroorzaakt door darmbacteriën die suikers en vezels fermenteren. Bij iedereen wordt gas geproduceerd, maar meestal heeft men hier geen last van. Bij sommige mensen wordt meer gas gevormd. Dit kan komen door suikers (FODMAPs) die niet in de dunne darm worden opgenomen, en die vervolgens naar de dikke darm verplaatst worden, waar zij door darmbacteriën gefermenteerd worden. Hierbij ontstaat veel gas en dat kan leiden tot een opgeblazen buik en winderigheid.

De volgende voedingsadviezen kunnen helpen als je last hebt van een opgeblazen buik en winderigheid:

• Kauw rustig en vaak op je eten. Eet in een ontspannen toestand.
• Vermijd (tijdelijk) koolsoorten, ui, prei, paprika, peulvruchten en vruchtensap.
• Eet maximaal twee stuks fruit per dag.
• Vermijd koolzuurhoudende frisdranken, bruisend water (SPA rood) en bier.
• Voorkom het inslikken van veel lucht tijdens het eten en drinken, tijdens het kauwen van kauwgom en tijdens het roken.
• Voorkom obstipatie, want dit leidt tot meer gasvorming. Eet veel vezels (dit kan in het begin juist meer gasvorming veroorzaken, maar neemt na een aantal weken af), beweeg voldoende en drink voldoende.
• Volg eventueel het FODMAP-arme dieet (zie verderop).

Voedingsadvies bij vernauwing van de darm

Bij sommige patiënten met de ziekte constateert de arts een vernauwing van de darm. Hierdoor kunnen er eerder verstoppingen ontstaan. Dit kun je voorkomen door:

• Rustig en langzaam te eten.
• Goed te kauwen. Richtlijn: kauw minimaal 15 keer per hap.
• Drink minimaal 1,5 liter water per dag.
• Vermijd voedingsmiddelen die een vernauwde darm kunnen afsluiten: grove vezelige en draderige voeding die je goed fijn krijgt met kauwen (taai en draderig vlees, zuurkool, bleekselderij, asperges, champignons); voeding met velletjes, harde stukjes en pitjes (citrusvruchten, zoals mandarijn, sinaasappel en citroen); noten, zaden en pinda’s; brood met zaden.

In sommige situaties kan de arts of diëtist (tijdelijk) vloeibare voeding adviseren (drinkvoeding of sondevoeding), omdat dit makkelijker door je darmen gaat.

Voedingsadvies bij overgevoeligheden (allergieën en intoleranties)

Bij mensen met de ziekte van Crohn komt het vaak voor dat hun klachten veroorzaakt of verergerd worden door bepaalde voedingsmiddelen. Een voorbeeld is voeding met lactose. Als door Crohn het dunne darmslijmvlies ontstoken en beschadigd is, kan het (tijdelijk) minder lactase aanmaken. Dit is een enzym dat lactose afbreekt. Hierdoor kan lactose (tijdelijk) niet goed afgebroken worden. Dit kan opgeblazenheid, winderigheid en diarree veroorzaken. In deze situatie kan het helpen om:

• Gewone zuivelproducten te vervangen door gefermenteerde (zure) zuivel, zoals karnemelk, kefir of yoghurt. Deze producten bevatten namelijk minder lactose.
• Lactosevrije producten te nemen of plantaardige alternatieven, zoals amandelmelk, kokosmelk, rijstmelk of sojamelk.
• Zuivel in zijn geheel te vermijden en calcium uit andere voedingsmiddelen te halen. Klik hier om te lezen hoe je aan voldoende calcium komt als je zuivel vermijdt.

Ook andere voedingsmiddelen kunnen klachten en ontsteking triggeren. Zo kan voeding die rijk is aan FODMAPs darmklachten veroorzaken, zoals winderigheid, opgeblazenheid, buikpijn en diarree. Verder veroorzaken granen (met gluten en glutenvrije), nachtschades (waaronder tomaten, aardappelen, paprika, chilipepers en aubergine), noten, zaden (waaronder koffie en chocola) en eieren ook soms klachten. Deze klachten kunnen divers zijn en ook buiten de darmen optreden in de vorm van huidklachten, gewrichtsklachten, vermoeidheid, brain fog (concentratieproblemen, niet helder in hoofd zijn), snel overprikkeld zijn en slaapproblemen.

Hoe iemand op een voedingsmiddel reageert, verschilt per individu. Met behulp van een eliminatie-provocatie dieet kun je voedselovergevoeligheden achterhalen.

Eliminatie-provocatie diëten voor het opsporen van voedselovergevoeligheden

Een eliminatie-provocatie dieet bestaat uit twee fases: een eliminatiefase en een provocatie (herintroductie) fase. Tijdens de eliminatiefase worden bepaalde voedingsmiddelen tijdelijk vermeden om te ervaren of de klachten hierdoor verminderen. Meestal duurt zo’n fase tussen de 4 en 12 weken. Daarna worden de voedingsmiddelen weer aan het dieet toegevoegd. Dit gebeurt per individueel voedingsmiddel of per voedingsgroep. Op deze manier kom je erachter hoe je op deze voedingsmiddelen reageert. Twee voorbeelden van eliminatie-provocatiediëten zijn het FODMAP-beperkte dieet en het auto-immuun paleodieet (AIP dieet).

FODMAP dieet

Het FODMAP-arme dieet is speciaal ontworpen voor personen die kampen met een prikkelbare of spastische darm (PDS). Deze symptomen treffen ook 20 tot 40 procent van de IBD-patiënten (mensen met Crohn of Colitus ulcerosa) in remissie. Het volgen van een FODMAP-beperkt dieet kan symptomen zoals buikpijn, diarree, winderigheid en een opgeblazen gevoel verminderen.

FODMAP is een afkorting voor:

F: Fermenteerbare
O: Oligosachariden
D: Disachariden
M: Monosachariden
A: And
P: Polyolen

Dit zijn koolhydraten die je slecht of niet kunt opnemen in je dunne darm. Als gevolg daarvan worden ze via je dunne darm naar je dikke darm vervoerd en daar worden ze door je darmbacteriën gefermenteerd, net als vezels. Alleen is dat hier een stuk minder prettig, want het vervelende is dat er bij de fermentatie van FODMAPs veel gas kan ontstaan, wat leidt tot opgeblazenheid, buikpijn en winderigheid. Daarnaast kunnen FODMAPs in je darmen water aantrekken, waardoor je ontlasting dunner wordt en je last krijgt van diarree. Het effect van FODMAPs op je darmen is afhankelijk van de hoeveelheid die je ervan eet en van je persoonlijke gevoeligheid.

Enkele voorbeelden van FODMAPs zijn:

• Lactose: zit onder andere in zuivelproducten.
• Fructose: zit onder andere in fruit.
• Fuctanen: zitten onder andere in tarwe, uien en knoflook.
• Galactanen: zitten onder andere in peulvruchten.
• Polyolen: zitten in kunstmatige zoetstoffen en bepaalde vruchten.

Bij het FODMAP-beperkte dieet vermijd je tijdens de eliminatiefase alle voeding die rijk is aan FODMAPs. De eliminatiefase van het FODMAP-arme dieet bestaat uit 6 weken en de herintroductiefase duurt 4 tot 8 weken.

Auto-immuun paleo dieet (AIP dieet)

Het AIP dieet is speciaal ontwikkeld voor het verminderen van ontstekingen en klachten bij auto-immuunziekten, waaronder de ziekte van Crohn. Tijdens de eliminatiefase van dit dieet worden alle voedingsmiddelen vermeden die relatief vaak (darm)klachten en ontstekingen veroorzaken. Denk hierbij aan:

• (Pseudo)granen
• Peulvruchten
• Nachtschades
• Noten
• Zaden (waaronder koffie en chocola)
• Eieren
• Zuivel
• Alle sterk bewerkte producten

Bij het AIP dieet wordt ook een deel van de FODMAP-rijke voeding geëlimineerd. Voorbeelden hiervan zijn graanproducten (van tarwe, rogge, spelt, gerst), zuivelproducten, peulvruchten, pistachenoten, cashewnoten en zoetstoffen (waaronder sorbitol en xylitol). Als je binnen de richtlijnen van het AIP dieet ook nog eens voornamelijk kiest voor de FODMAP-arme voeding, sla je twee vliegen in één klap.

Naast het elimineren van potentiële voedingstriggers, focust het AIP dieet zich op het optimaliseren van de voedingsstatus. Want voor herstel zijn voldoende eiwitten, gezonde vetten, vezels, vitamines en mineralen nodig.

De eliminatiefase van het AIP dieet duurt 4 tot 12 weken. Idealiter start de herintroductiefase op het moment dat de klachten niet meer verder afnemen. Dus als je op een plateau belandt. Na hoeveel weken dit is, verschilt per persoon.

Het AIP dieet is een ‘alternatief’ dieet. Dit betekent dat het niet ingezet wordt door reguliere artsen en diëtisten. Wetenschappelijk onderzoek naar het AIP dieet staat in de kinderschoenen.[1], [2], [3] Hoewel er weinig wetenschappelijk onderzoek naar het AIP dieet is gedaan, merken we (ik en internationale collega’s) in de praktijk dat het AIP dieet mooie resultaten kan opleveren bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.

Ervaring met AIP dieet bij Crohn en colitis ulcerosa

Graag deel ik de ervaring van Vera met het AIP dieet bij de ziekte van Crohn.

En hieronder de ervaring van Mieke Maria bij colitus ulcerosa.

En hier een succeservaring van een anoniem persoon.

Klik hier voor meer informatie over het AIP dieet.

Ervaringen met de ziekte van Crohn

Wat is jouw ervaring bij de ziekte van Crohn? Deel het met mij en lotgenoten via een reactie onder deze blog.

Auto-Immuun Programma: hulp bij het integreren van het AIP dieet

Als je het AIP dieet wilt volgen, is het belangrijk dat je het op de juiste manier doet. Zo voorkom je voedingstekorten en behaal je optimale resultaten. Mijn Auto-Immuun Programma is het eerste Nederlandstalige programma wat je het AIP dieet juist leert toe te passen in jouw leven. Klik hier voor meer informatie.

Klik hier voor de bronnen

www.crohn-colitis.nl
www.mlds.nl/chronische-ziekten/crohn-ziekte-van/
[1] Konijeti, G. G., Kim, N., Lewis, J. D., Groven, S., Chandrasekaran, A., Grandhe, S., … & Torkamani, A. (2017). Efficacy of the autoimmune protocol diet for inflammatory bowel disease. Inflammatory bowel diseases, 23(11), 2054-2060.
[2] Chandrasekaran, A., Groven, S., Lewis, J. D., Levy, S. S., Diamant, C., Singh, E., & Konijeti, G. G. (2019). An autoimmune protocol diet improves patient-reported quality of life in inflammatory bowel disease. Crohn’s & Colitis 360, 1(3), otz019.
[3] Chandrasekaran, A., Molparia, B., Akhtar, E., Wang, X., Lewis, J. D., Chang, J. T., … & Konijeti, G. G. (2019). The autoimmune protocol diet modifies intestinal RNA expression in inflammatory bowel disease. Crohn’s & Colitis 360, 1(3), otz016.